Hatutan.com, (15 Setembru 2025), Díli– Governu liuhosi Inspetór Jerál ba Jogu (IGJ, sigla portugés) fó lisensa ba atividade Jogu online hitu, maibé  dadaun ne’e haat mak halo ona atividade iha Dili laran.

Lee Mós: Kazu Jogu Online iha Otél Oe-Upu, Tribunál Aplika Prizaun Preventiva Ba Arguidu sira

Inspektór Jerál Jogu Anibal Carvalho Martins. Foto/Juvinal Cabral dos Santos

Jogu online haat ne’ebé halao ona atividade iha Dili laran ne’ebé nia operador mak kompaña ARL Kapstaad Unip.Lda, Frandes Doutel Unip.Lda, Amizade Sentru Online Lda, ho MJX Monjuxacar Lda.

ARL Kapstaad Unip.Lda, nia fatin iha Delta besik ponte foun no nia ramu ida iha Bebonuk ne’ebé hetan lisensa operasau ndurante tinan-15.

Empreza Frandes Doutel Unip.Lda, nia fatin jogu online iha Kulu Hun, loza  Jacinto group nia oina hetan lisensa tinan-rua no  daudaun estende nia ba tinan ida de’it.

Amizade Sentru Online Lda, nia atividade jogu online iha  Sede Suku bemori nia oin no nia ramu ida rua; ida iha Fatuhada ho Metiaut, Kuluhun no mós iha Delta nia fó ona servisu ba joven 600 no  empreza MJX Monjuxacar Lda, nia fatin atividade jogu online iha Timor Plaza CBD4 ho nia ramu ida iha Delta.

Inspesaun Geral Jogu (IGJ), Anibal Carvalho Martins ba Hatutan.com, informa katak jogu online ne’e mós prevee iha Dekretu-Leí numeru 6/2016 iha ne’ebá artigu 3° ko’alia kona-bá definisaun modalidade jogu no jogu online mos iha ne’ebá prevee hotu iha Leí.

“Altura ne’ebá hakerek naran jogu virtual ne’e jogu ida que online, ho baze legal ida ne’e governu hasai fó lisensa hodi autoriza ba ita nia konsensionariu sira atu bele hala’o atividade ida online. Jogu online ne’e atu informa ba ita boot sira katak ne’ebé mak rejistu agora dadaun iha haat mak hala’o ona sira nia atividade hanesan ARL Kapstaad Unip.Lda, Frandes Doutel Unip.Lda, Amizade Sentru Online Lda, no MJX Monjuxacar Lda, jogu online rua lisensa ne’e fó kedas husi VIII governu no governu atual  fó lisensa rua,” Inspesaun Geral Jogu (IGJ) Anibal Carvalho Martins hateten, Segunda (15/09/2025).

“Ita atu koalia kona-ba jogu online lolos ne’e, atividade jogu ida ne’ebé mak transforma husi jogu offline, ita boot sira hatene katak jogu offline mak saida? Exemplu hanesan jogu sira iha Timor plaza kazink, ka sloot mesin, iha Landmark no mós iha Hudi Laran sira ne’e mak naran offline,” Inspektur Jeral Jogu esplika.

Online ne’e mosu tanba iha ema matenek nain sira uja teknolojia ida hamosu jogu online ne’e  iha momentu mundu hasoru hela surtu Covid-19. Entaun ema jogador sira labele joga iha sentru  sira ne’ebé iha fatin sira jogu nian maibé ema installa sistema ka aplikasi ida ne’e para ema bele iha kuartu laran halimar hanesan game maibé ida ne’e befenesiu hanesan jogu ida karik nia sorti diak nia manan osan.

“Agora ninia brnefisiu mos fó kontribui reseitas ba iha estadu no mos inklui fo servisu ba ita nia joven sira no populasaun Timoroan sira ne’ebé mak labele hetan servisu, jogu online ne’e nia impaktu la ba merkadu lokal”.

Jogu online nia impaktu targer ne’e ba liu estranjeiru por ezemplu, nia jogu online iha ne’e nia customer jogu ne’e ita la haree oin ida, nia asesu ba website sira ne’ebé instala entaun liuhusi sira nia komunikasaun sira pasa wbsite ne’e  ba iha liur ema customer sira kuandu manan hetan registu ba iha ne’ebá empreza sira selu liu husi online liu husi sira nia konta bankaria.

“Ida ne’e la fó impaktu ba ema nasional atu joga tanba liga ba teknologia presiza ema ema ne’ebé kompriende matenek mak bele asesu ba iha ne’ebá, ninia merkadu ba iha rai liur ezemplu ba America, Europa ba iha fati-fatin la hanesan jogu lotaria, bolagulin ema hotu tenke ba antrian ba jogu estrada ibun sakar SDSB sira ne’e lahanesan, ema matenek uja teknolojia hatene mak jogu, ne’ebé nia impaktu negativu ba Timoroan la iha,” Inspektur Jogu hateten.

Inspektur Jogu Anibal esplika ema barak intrepreta Jogu online ne’e sacamin online, atu hatene lolos ne’e koalia iha Leí jogu ne’e  virtual la koalia kona-ba sacamin.

“Ha’u hanoin ita boot sira mos tenke komprende saida mak naran Scamming ne’e ema  dehan bosok ema, (Penipuan) scam ne’e iha ema balun ema sira ne’ebé mak kriminal, mafiozu sira ne’e mak uza buat ida scamming ne’e para atu bosok ema. Ezemplu hanesan horseik mosu notisia  hoax katak Banku Nasional Komersiu Timor-Leste (BNCTL) atu fó osan ida ne’e mak hanaran scamming ka bosok ema, lasu ema  tama iha website ida ne’e registu e-mail, ema nia identidade kompletu iha ne’ebá hatama ba sistema nia buka tuir o nia osan iha Banku nia bele na’ok mos ida ne’e mak naran Scamming, jogu online ne’e diferensia tanba  scamming  ne’e halai ba krimi” nia esplika.

Aleinde ne’e Inspektur Geral jogu liga ho kazu iha Oé-Cusse katak IGJ seidauk fó lisensa ida ba kazu Oé-Cusse karik nia mosu ne’ebá mak bolu naran jogu online entaun jogu ne’e ilegal.

IGJ presiza nafatin tau atensaun tanba konsensionariu sira ne’ebé mak halimar joga labele fiar lansun 100℅ maibé iha mos deskonfia, tanba teknolojia ohin loron avansadu ema uja ba atividade negativu nomos pozitivu.

Inspesaun Geral jogu nafatin koopera ho autoridade seguransa Polísia Nasional Timor-Leste (PNTL) no Polísia Sientifika Investigasaun Kriminal (PSIK) Servisu Nasional Intelejensia (SNI)  monitorizasaun lao nafatin atu nune’e bele prevene jogu sira deskonfia ilegal hanesan sacamin.

“Kuandu ita hetan atividade jogu sacamin  sira ne’e taka sira nia empreza prosesu sira tuir Leí investiga sira, komforme Leí Timor-Leste ne’e saida mak bele aplika ba sira, hakarak ka lakhoi  aplika ba sira hanesan Oe-Cusse, operasaun iha ne’ebá ne’e iha liña koordenasaun di’ak tebe-tebes mak hodi konsege halo prevensaun atividade iha Oe-Cusse ne’e “.

Inspektur jogu dehan aproveita oportunidade jogu bele deskonfia halo buat balun laloos, tanba ne’e mak jogu online haat ne’e ida governu anterior fo kedas lisensa tinan 15 lolos labele, rua ne’ebé nonu governu fo ne’e lisensa tinan ida de’it, ida fó tinan tolu, ida tan mak fulan neen de’it sira ne’e mak la tuir Leí haruka bele taka kedas la iha problema tanba iha kontratu kuandu violasaun  lakhoi tuir Leí taka tiha.

“Jogu Online Ida fali tinan 15 ne’ebé VIII governu fo tinan ne’e boot mais la iha planu investimentu ita agora dadaun prepara hela alterasaun ba Leí hodi nune’e regulariza atividade jogu sira ne’e tuir Leí, ita sei ba oin sei la fó tan lisensa ka kontratu ba jogu online tinan naruk”.

Entretantu Inspektur Geral jogu  mos deskonfia Jogu online mosu husi Sacamin tanba ne’e mak husi IGJ ministeriu ida ne’e sira halo ona preparasaun esbosu alterasaun ba Leí hodi nune’e bele regulariza atividade jogu sira.

“Tanba Leí ida agora dadaun la’o ne’e  moris tinan sanulu resin ona, iha momentu ne’ebá mos teknolojia seidauk la’o avansadu seidauk mosu penipuan ka sacamin agora dadaun mosu ona, hanesan iha artigu 3° temi dehan Jogu online ka virtual ita halo tuir mais ita mos kuidadu hela ita fo mos tinan ida no fulan neen de’it para akompaña oinsa taka tiha de’it”.

Preparasaun esbosu alterasaun ba Leí  ne’e mak ba konsellu ministru aprova karik tenke tau regras rigirozu para regulariza atividade jogu hotu-hotu atu nune’e kontrolu ho di’ak.

“Ita kontrulu jogu online sira, ita tau  ita nia ema IGJ iha ne’ebá inklui slot makina sira, lotaria sira  servisu loron to’o kalan. Maibé ita hotu hatene katak nia ema mesak ida tau iha ne’ebá nia kapasidade mos minimu ema ida halo atividade jogu nia ema matenek uja teknolojia makas buat balun mos ita  nia ema la kompriende, ita altera tiha lei hotu ita sei servisu hamutuk ho konsultan sira ne’ebe mai ho teknolojia matenek hodi bele ajuda ita kontrola sistema jogu online, lei ne’e sei regula sira nia server tenke iha Timor, sira bele uja wbsite Timor nian sira mos tenke registu Wbsite iha ita nia Autoridade Nasional Komunikasaun iha Timor  atu nune’e ita kontrola”.  

Modalidade jogu hanesan Lotaria, Slot Machine, Totobola no Online hahu husi tinan 2023-2025 Agostu tinan ne’e hatama reseitas total $10,245,752.13.

Jornalista: Juvinal Cabral dos Santos/Marcelino Tamae