Hatutan.com, (26 Novembru 2021), Dili—Delegasaun Timor-Leste (TL), lideradu hosi Xefe Negosiadór Adezaun TL ba Organizasaun Mundiál Komérsiu (OMK) no atuál Ministru Koordenadór Asuntu Ekonómiku (MKAE), Joaquim Amaral, ohin (26 Novembru 2021) dezloka ba Jenebra, Suísa hodi partisipa enkontru Meza Redonda Xina ba dala 10 (10th China Round Table) iha loron 28-29 Novembru 2021.

Iha loron 23 Novembru 2021, Xefe Negosiadór Adezaun TL ba Organizasaun Mundiál Komérsiu (OMK) no atuál Ministru Koordenadór Asuntu Ekonómiku (MKAE), Joaquim Amaral, hala’o audiénsia ho Prezidente Repúblika, Francisco Guterres Lú Olo iha Palásiu Prezidente Aitarak Laran, molok dezloka ba Jenébra. Foto/MKAE.
Enkontru nível altu Konferénsia Ministeriál OMK ba dala 12 (12th Ministerial Conference – MC12) ne’ebé sei hahú iha loron 30 Novembru to’o 03 Dezembru 2021.
Iha reuniaun sesaun dahuluk loron 28 Novembru 2021 Meza Redonda Xina ba dala 10, kona-bá avaliasaun impaktu reforma hosi adezaun bazeia ba ambiente negósiu nian inklui interasaun ho merkadu rejionál no globál, Timor-Leste sei hetan oportunidade hodi ko’alia kona-bá dezáfiu prinsipál sira ne’ebé maka enfrenta no oinsa hodi ultrapasa dezafiu hirak ne’e.
Iha sesaun daruak ho tópiku Pilar lima hosi Programa Xina kona-bá Konkista ho nia oportunidade, eis-estajiáriu Timor-Leste nian ba Programa Estájiu Adezaun Xina ba OMK, Maria Martins da Silva, atuál Asesora Ekonomia ba Ministru Koordenadór Asuntu Ekonómiku, sei halo mós intervensaun ba tópiku ne’e.
Iha parte lorokraik, Ministru Koordenadór Asuntu Ekonómiku ho delegasaun sei partisipa mós reuniaun Meza Redonda Nível Altu ne’ebé organiza hosi Enhanced Integratéd Framework ho tópiku, Apoiu ba Futuru kona-bá Komérsiu PMDs nian.
“Ba Timor-Leste, EIF hahú tiha ona ninia apoiu kona-bá diversifikasaun ekonómika, hanesan espansaun no esportasaun naun petrolífera nasaun nian hodi bele partisipa diak liu tán iha ekonomia global,” Komunikadu hosi MKAE.
Iha loron daruak 29 Novembru 2021, Ministru Koordenadór Asuntu Ekonómiku sei ko’alia kona-bá Graduasaun PMD sira no adezaun ba OMK nian iha reuniaun Nível Altu ho tópiku Adezaun ba OMK iha tempu oin mai.
Iha loron 30 Novembru 2021, delegasaun Timor-Leste sei hola parte iha abertura Konferénsia Ministeriál (MC12) ba dala 12.
Konferénsia Ministeriál nu’udár órgaun másimu hodi foti desizaun kona-bá OMK nian ne’ebé sempre reúne kada tinan rua, hahé kedan iha tinan 1996.
Durante konferénsia MC12, Ministru sira hosi país membru OMK sei hetan oportunidade hodi hato’o deklarasaun atu hare fila-fali funsionamentu komérsiu multilaterál kona-bá serbisu OMK nian.
Durante vizita ofisiál ne’e, Xefe Negosiadór sei hala’o mós Reuniaun Kortezia ho Diretór Jerál Organizasaun Mundiál Propriedade Intelektuál (World Intellectual Property Organization – WIPO) hodi ko’alia kona-bá planu asaun hirak ne’ebé mak Timor-Leste presiza haktuir hosi rekezitu sira WIPO nian.
Kontinuasaun hosi vizita ne’e, sei marka mós reuniaun ho Grupu adezaun OMK hosi país g7+, reuniaun ne’ebé sei hetan prezensa hosi Misaun Permanente Timor-Leste iha Jenebra, Embaixadora Lurdes Bessa sai momentu opurtunu ba Timor-Leste hodi rona rezultadu hirak ne’ebé país g7+ alkansa tiha ona bainhira sai membru OMK.
Antes ne’e, iha 17 Novembru 2021, Joaquim Amaral hala’o audiénsia ho Prezidente Tribunél Rekursu, Deolindo dos Santos.
Nune’e iha loron 18 Novembru 2021 realiza mós audiénsia ofisiál ho Prezidente Parlamentu Nasionál, Aniceto Longuinhos Guterres, no ikus liu iha loron 23 Novembru 2021, hala’o mós audiénsia ho Prezidente Repúblika, Francisco Guterres Lú Olo iha Palásiu Prezidente Aitarak Laran.
Vizita ofisiál ba órgaun soberanu sira ne’e nu’udár forma kompromisu hosi Governu Timor-Leste hodi partilla no konsulta ba parte sira hotu antes Timor-Leste sai membru OMK, hodi tau aas nafatin interese nasionál.
Delegasaun Timor-Leste ne’ebé sei dezloka ba Suísa mai hosi reprezentante Forum ONG Timor-Leste (FONGTIL), reprezentante setór privadu hosi CCI-TL no mós ekipa téknika hosi liña Ministériu sira no ajénsia autónomu sira ne’ebé durante ne’e akompaña ona prosesu adezaun TL iha diskusaun bilaterál no multilaterál ho país membru OMK.
Jornalista: Vito Salvadór