Hatutan.com, (27 Abríl 2022), Díli-Deskunfia iha indísiu “mafia” importasaun bá karreta  iha Portu Díli ne’ebé komete husi ajénsia ka empreza importadór balun.

Atividade Iha Portu Dili. Foto/Hatutan.com

Tuir kronolojia ne’ebé Hatutan.com rekolla husi terrenu katak iha loron 22 fulan-Marsu 2022, iha kontentór tolu ne’ebé transporta ho ró ida husi Indonézia mai Timor-Leste no atraka iha Portu Díli.

Iha kontentór tolu ne’e nia laran iha karreta lubun ida, inklui mós motór balun. Maibé husi karreta ho motor hirak ne’e, iha mós karreta Fortuna mutin ida  ne’ebé nia tinan produsaun 2016.

Dokumentu PACKING LIST/ INVOICE ne’ebé Hatutan.com asesu hatudu katak  karreta ho motór iha kontentór tolu nia laran ne’e importa husi Surabaya-Indonézia liuhusi CV. NIAGA JASA PERSADA ho distinsaun ikus  (final destination) Díli-Timor Leste.

Sasán sira iha kontentór tolu nia laran ne’e haruka mai empreza timoroan ida nian ho diresaun iha área  Dili laran  no empreza nia naran JORDYS BROTHERS SMART LDA.

Hatutan.com tenta ona halo konfirmasaun ho empreza refere liuhusi telefónika ho númeru +670 7832**** dala-rua; dahuluk telefone iha tuku 11:01 Otl, maibé la hatene. Nune’e iha fali tuku 11:20 Otl, telefone hikas,  maibé mós la atende nafatin.

Tuir   Lei Alfándega Timor-Leste nian  kona-bá importasaun karreta atu tama iha Timor-Leste nian tinan produsaun labele liu tinan lima, signifika karreta ho nian tinan produsaun 2018 mai leten bele importa mai TL, maibé tinan produsaun karreta 2018 nian bá kotuk labele ona tama mai Timor-Leste. Maibé karreta Fortuna mutin ne’ebé mai hamutuk ho manifestu karreta lubun no motór balun iha kontentór tolu ne’e nia laran viola ona lei. Nune’e, tuir Lei ne’ebé vigora tenke haruka fila ka Estadu bele halo apreensaun.

Haktuir iha dekretu Lei Alfándega nian, iha númeru 30/2011 katak, bainhira iha importasaun karreta ruma mak deteta nia tinan produsaun liu ona tinan-lima, automatikamente Alfándega sei halo prosesu tuir dekretu lei hatete.

Informasaun seluk ne’ebé iha mós katak karreta na’in timoroan ida tenta hela ka halo hela manobra atu lori estudante timoroan ida husi Indonézia mai atu foti karreta ne’e ho razaun karreta ne’e estudante timoroan ne’e nian no durante eskola iha Indonézia nia uza karreta ne’e hodi bá mai eskola.

Diretór Nasionál Jestaun Risku iha Alfándega, Juliăo José Ximenes. Foto/Hatutan.com

Bainhira Hatutan.com konfirma situasaun ne’e ho Autoridade Aduaneira ka Alfándega konfirma katak, situasaun ida-ne’e akontese duni iha Portu Díli no daudaun ne’e parte kompetente sira husi Alfándega liuhusi Unidade Asesória Jurídika halo hela investigasaun.

“Rezultadu inspesaun fízika ba karreta ne’e hatudu, produsaun iha tinan 2016 nian. Tuir lei Alfándega nian katak, bainhira karreta sira ne’ebé nia prazu produsaun liu ona tinan-lima, la autoriza atu importa mai Timor-Leste,” Diretór Nasionál Jestaun Risku iha Alfándega, Julião José Ximenes haktuir hodi responde Hatutan.com iha nia serbisu fatin, Tersa (26/04/2022).

Diretór Nasionál Jestaun Risku iha Alfándega ne’e klarifika katak, ró ne’ebé tama mai iha loron 22 fulan-Marsu 2022, transporta kontentór hamutuk tolu, iha duni karreta ho motór. Maibé, buat ne’ebé sai problema maka iha kontentór ne’e nia laran, inklui mós karreta ida ne’ebé hatama hosi kompañia ho objetivu atu mai halo komérsiu, katak ne’e atu fa’an.

Normálmente, kompañia ka ajénsia sira ne’ebé atu halo importasaun bá karreta, mai hodi halo fali komérsiu iha TL, rekizitu ida mak, sira tenke halo pedidu pre-aprovasaun, hato’o ba Ministériu Turizmu Komérsiu no Indústria (MTKI), no Diresaun Nasionál Transporte Terrestre (DNTT). Infelizmente karreta Fortuna ne’ebé importa ne’e, parte kompañia importadór kumpre duni ba rekizitu sira. Maibé, bainhira ekipa sira iha Portu Díli halo inspesaun fíziku bá karreta ne’e hatudu no prova duni ninia tinan produsaun iha 2016.

“Sé ita haree bá iha dokumentu ne’ebé maka hato’o bá iha komérsiu, transporte terrestre, no mós bá iha Autoridade Aduaneira, sira deklara katak, karreta ne’e tinan produsaun 2017. Mas realidade, hanesan ohin ha’u dehan katak, depois ekipa iha Portu sira halo inspesaun fíziku áa iha tinan produsaun ba karreta, no mós ho ninia sasis, identifika katak, kareta ne’e, tinan  produsaun 2016,” Diretór Nasionál Jestaun Risku iha Alfándega, Juliăo José Ximenes haktuir.

Dokumentu Importasaun nian. Foto/Repro

Oras ne’e, parte autoridade sira Alfándega nian, halo tiha ona relatóriu bá kazu ne’e, no prosesu sira investigasaun nian mós la’o hela, tanba iha kazu rua mak akontese.

“Kazu ida primeiru katak, nia importasaun ne’e, normál, katak nia mai atu halo komérsiu. Maibé, depois  halo investigasaun kle’an, identifika katak, karreta ne’e liu tinan produsaun, maka karreta na’in ka ajénsia ne’ebé mak prosesa dokumentu ne’e, sira konsidera fali dehan katak, muda rezidénsia,” Diretór Nasionál Jestaun Risku iha Alfándega, Juliăo José Ximenes informa.

Informasaun ne’ebé autoridade sira rekolla hosi kompañia ka ajénsia no reprezentante karreta ne’e nia na’in iha Timor, sira hato’o katak, karreta nia na’in loloos ne’e, estudu iha rai li’ur, no durante estudu, utiliza hela karreta ne’e iha Indonézia. Maibé tanba na’in bá karreta ne’e atu konklui ona nia estudu, nune’e nia haruka uluk karreta mai TL, no na’in sei hela iha estranjeiru.

“Entaun, kazu ida ne’e, ami prepara tiha ona relatóriu, no ami sei haruka bá iha ami nia parte Unidade Asesória Jurídiku, para atu bele haree prosesu ida ne’e, depois mak, ita sei hein ninia rezultadu, só depende bá iha desizaun, paresér ruma hosi ami nia legál, seráke dehan katak, karreta ne’e atu re-esporta fila-fali ba nasaun orijen ka afavór bá estadu, ida ne’e depende oras ida rekomendasaun paresér tékniku hosi jurídiku ninian, depois mak ami sei bele implementa tuir. Ida ne’e mak ami hein hela,” nia hateten.

Diretór Julião José Ximenes, informa katak, kazu ne’e akontese duni iha Portu Díli no iha inísiu, kompañia halo importasaun ne’ebé normál, tanba iha kategoria hanesan fa’an ka komérsiu nian. Maibé, liuhosi inspesaun fíziku, ekipa sira deteta karreta ne’e nia tinan produsaun iha 2016.

Maske dekretu lei númeru 30/2011, fó hela dalan bá sidadaun ne’ebé mak hala’o ninia estudu ka servisu ruma iha rai-li’ur, ka ema diplomata, hala’o misaun ruma iha estranjeiru, bainhira fila, automatikamente, nia sasán sira ne’ebé mak nia lori, inklui hanesan karreta, bainhira muda ona nia rezidénsia, lei prevee atu bele haruka fila mai Timor.

Dokumentu Importasaun nian. Foto/Repro

“Ida-ne’e mós hanesan, kabe de’it ba karreta ida. Sé nia lori karreta rua, ida, nia tenke selu, no ida-ne’e submete bá desizaun ida ne’ebé mak hanesan dehan katak, nia livre hosi taxa,” Julião José Ximenes esplika.

Oras ne’e, parte investigasaun ninian, sei hein paresér  hosi Unidade Asesória Jurídika bá  kazu ne’e, molok foti desizaun ruma, entre re-esportasaun ka haruka fila, no afavór bá patrimóniu estadu.

Tuir prosesu normál,  bainhira sira ne’e mosu, iha prioridade rua, ida mak haruka sira re-esporta fali, maibé bainhira karreta na’in sente dehan, laiha ona dalan seluk parte Alfándega sei fó loron tolu-nulu (30) tán hodi halo re-esporta.

Hafoin deteta tiha kazu ne’e, parte kompañia ne’ebé importa karreta ne’e, halo kedan ona relatóriu bá Alfándega, no Alfándega mós konklui ona investigasaun, no submete ona relatóriu ne’e bá komisáriu, no hasai ona despaxu ba Unidade Asesória Jurídika, atu bele verifika no halo analiza.

Kona-bá naran hosi kompañia ka ajénsia ne’ebé hatama karreta ne’e, diretór Julião la temi klaru, maibé kompañia nasionál ka timoroan ida mak halo importasaun.

Jornalista: Rogério Pereira Cárceres