Connect with us
Pakote Ahi

Opiniaun

SAIDA MAK KÓDIGU PROSESU PENÁL TIMOR-LESTE KO’ALIA KONA-BÁ BUSKA?

Published

on

Iha loron hirak ne’e, liafuan “buska” hahú mosu iha notísia lokál, liuliu relasiona ho atuasaun Polisia sira ba kazu ida ne’ebé bolu ema nia atensaun atu kumpriende liu tan kona-ba BUSKA.

Ministru Justisa (MJ), Tiágo Amarál Sarmento. Foto/Elio dos Santos da Costa.

Situasaun atuál halo ema barak hakarak hatene kona-ba Lei, liu-liu kona-ba termus legais hirak ne’ebé mosu iha públiku nia oin.

BUSKA, ne’e regula iha KAPÍTULU III (D𝒐𝒔 𝒎𝒆𝒊𝒐𝒔 𝒅𝒆 𝑶𝒃𝒔𝒕𝒆𝒏𝒄̧𝒂̃𝒐 𝒅𝒆 𝑷𝒓𝒐𝒗𝒂/MEIU ATU HETAN PROVA) iha seksaun I -Das Buscas e Revistas) husi Dekretu-Lei n.13/2015, de 1 de Dezembro aprova Kódigu Prosesu Penál (KPP).

Bainhira kazu ruma iha (prosesa) ona denúnsia ka keixa, Tribunal mak iha kompeténsia, atu deskobre ka hetan meiu de prova ne’ebé Tribunal presija atu 𝐃𝐄𝐒𝐊𝐎𝐁𝐑𝐄 𝐕𝐄𝐑𝐃𝐀𝐃𝐄 (buka tuir lialos, los ka lae).

Advertisement

Nune’e Autoridade judisiáriu ka autoridade polisial, bele halo no hetan prova ne’ebé iha, 𝗟𝗜𝗨 𝗛𝗨𝗦𝗜 meiu revista no buska (pemeriksaan badan dan pengeledahan), aprensaun, exáme no exkuta telefónika.

Meiu atu hetan prova sira ne’e, ninia dispozisaun mak hanesan tuir mai:

𝟭. 𝗥𝗲𝘃𝗶𝘀𝘁𝗮 𝗡𝗼 𝗕𝘂𝘀𝗸𝗮;

𝟮. 𝗔𝗽𝗿𝗲𝗲𝗻𝘀𝗮𝘂𝗻;

𝟯. 𝗘𝘅𝗮́𝗺𝗲

Advertisement

𝟰. 𝗘𝘅𝗸𝘂𝘁𝗮 𝗧𝗲𝗹𝗲𝗳𝗼́𝗻𝗶𝗸𝗮

𝟱. 𝗥𝗲𝘃𝗶𝘀𝘁𝗮 𝗡𝗼 𝗕𝘂𝘀𝗸𝗮

KPP regula klaru no momós kona-ba oin-nusa atu halo buska no revista ba ema ruma ka fatin ruma ne’ebé iha forsa legál ona atu buka lialos/verdade.

REVISTA: Liafuan ‘Revista’ iha lian Indonezia nian karik bolu naran “pemeriksaan badan”. Revista bele halo ba kualker ema ruma ne’ebé, tamba atu prende objetu ne’ebé, karik, ema balu lori ka subar iha nia isin lolon, bainhira konsidera katak objetu ne’e iha relasaun ho krime ruma ka objetu ne’e bele sai hanesan prova(bukti) ba krime ruma, ka atu uza ba halo aktu kriminal ruma.

BUSKA (Pengeledahan), mós bele halo bainhira iha fatin rezervadu ruma ka la livre asesivel ba públiku, ne’ebé autoridade sira konsidera katak iha objetu ruma ne’ebé tenke prende ka iha ema ruma tenke kaer iha fatin ida ne’e (bazeia ba art. 168 KPP).

Advertisement

Autoridade civil ka polisial ka militar nebe hetan kompeténsia atu halo revista ka buska, 𝗧𝗘𝗡𝗞𝗘 𝗛𝗘𝗧𝗔𝗡 𝗨𝗟𝗨𝗞 𝗔𝗨𝗧𝗢𝗥𝗜𝗭𝗔𝗦𝗔𝗨𝗡 𝗝𝗨𝗗𝗜𝗦𝗜𝗔𝗟  (𝑺𝒖𝒓𝒂𝒕 𝒑𝒆𝒓𝒊𝒏𝒕𝒂𝒉) husi Tribunal.  Autoridade Polisial ne’ebé halo inkéritu ka ema ne’ebé nomeasaun husi Ministériu Públiku maka  halo revista no buska, tamba buska ho revista tenke respeita vizadu nia dignidade pessoal.

Buska no revista tenke halo Autu, vizadu (ema nebe hetan buska) tenke asina Autu ne’e, no tenke entrega ba vizadu duplikadu kona-ba despaxu nebe autoriza atu halo buska no revista. Bainhira la halo tuir ida ne’e, ne’e viola lei ho viola ema nia direito.

𝗕𝗨𝗦𝗞𝗔 halo iha uma ne’ebé ema hela ka dependensia fexada no 𝗕𝗘𝗟𝗘 𝗛𝗔𝗟𝗢  𝗗𝗘𝗜𝗧 husi oras TUKU 06.00 DADER to’o TUKU 08.00 kalan. Fora husi ne’e labele.

Buska bele halo mos iha loron feriadu (bazeia ba art. 170 KPP), só iha de’it mak limitasaun ba oras, maibe bainhira iha situasaun urjente ka demora ne’ebé maka bele hamosu perigu, Polisia nia orgaun bele halo revista, maske la iha autorizasaun husi autoridade judisial, la prezuizu ba ninia obrigasaun, atu fo hatene kedas ba autoride neba (bazeia ba art. 169 KPP).

𝐁𝐔𝐒𝐊𝐀 𝐍𝐈𝐀 𝐑𝐄𝐀𝐋𝐈𝐙𝐀𝐒𝐀𝐔𝐍

Advertisement

Halo tuir KRDTL haruka nomos bainhira halo armónia husi dispostu n.1 artigu 37 KRDTL, kestaun domisíliu (hela fatin), korrespondensia, nomos meius sira hanesan komunikasaun privadu sira seluk, ne’e involáveis, salvu (kecuali) iha kazu sira ne’ebé previstu iha lei tuir materia prosesu kriminal.

1.2 husi artigu ida ne’e perceitu refere katak, atu tama iha ema ruma nia uma ka domisíliu, kontra uma nain nia vontade, só bele halo bainhira iha ona ORDEM ESCRITA husi autoridade judisial kompetente, iha kazu sira hanesan ne’e tenke tuir forma ne’ebé hakerek iha lei, liu-liu rejime kona-ba buska domiciliária hanesan regula momós iha art. 168 to’o art. 170 KPP.

𝐁𝐔𝐒𝐂𝐀 𝐃𝐎𝐌𝐈𝐂𝐈𝐋𝐈𝐀́𝐑𝐈𝐀 só bele halo bainhira iha ona autorizasaun liu husi Juíz sira-nia despaxu, tuir nu.1 husi art. 226 iha alínea d) nomos n. 1 husi art. 169 KPP, excepcionalmente iha kazu urjênsia, nune’e ajente Polisia nia órgaun bele halo revista no buska, no la presija uluk autorizasaun judisial, iha kazu sira hanesan ne’e tenke fo lalais (imidiata) notísia ba autoridade judisial tuir nu.6 husi art. 169 KPP.

Iha ezekusaun ba Buska no molok halo hahú halo buska, 𝐓𝐄𝐍𝐊𝐄 𝐄𝐍𝐓𝐑𝐄𝐆𝐀 ba uma nain (vizadu) kópia husi despaxu judisial nebe autoriza ka haruka atu halo buska, no tenke elabora autu ba buska, nebe hakerek kona-ba ; oras, loron, fulan no tinan ne’ebé aktu halao, fatin nebe halao buska, identifikasaun husi ema sira nebe partisipa iha aktu ida ne’e, deskrisaun husi objetu sira ne’ebé maka aprendido tiha ona, no fatin iha ne’ebé sasan sira ne’e hetan apreensaun, vizadu tenke asina iha autu ne’e.

Ho FORSA husi n. 34 husi art. 111 KPP, nomos n. 4 husi KRDTL, PROVAS SIRA NEBE HETAN HO FORMA VIOLENSIA NE’E SEI LA VALE ka la iha efikásia.

Advertisement

Tuir art. 56 KPP, polisia bele halo buska, revista, apreensaun la presija uluk mandadu judisial iha kazu 𝑭𝑳𝑨𝑮𝑹𝑨𝑵𝑻𝑬 𝑫𝑬𝑳𝑰𝑪𝑻𝑶 (tertangkap tangan), nebe nia kastigu iha ka se karik iha duni suspeitu forti katak objetu nebe relasionadu ho krime ida subar hela (escondido), no bainhira demora atu hetan autorizasaun judisial bele hamosu alterasaun ka alterasaun ka ema bele halo aat tiha ka bele hamosu ka fo kauza ba ema ka sasan nia seguransa.

Kontinua Le'e
Advertisement
Hakarak Hato'o Komentariu?

Husik Hela Komentariu

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Opiniaun

Timor Leste; Next?

Published

on

Hakerek na’in; Quintiliano A. Belo

(more…)

Kontinua Le'e

Opiniaun

Revitalizasaun Servisu Estensaun Agrikóla ba Futuru Agrikultór iha Timor-Leste;

Published

on

Hakerek na’in; Quintiliano A. Belo

(more…)

Kontinua Le'e

Opiniaun

Fanatismu Ba Grupu Arte Marsiais: Bele Halakon Sentidu “Maun-Alin” Nudar Maubere ou Timor Oan

Published

on

Husi: Pe. Domingos Godinho de Araújo

(Missionário do Verbo Divino iha Portugal)

(more…)

Advertisement
Kontinua Le'e
Advertisement

Trending