Hatutan.com, (30 Janeiru 2023), Díli-Lider karizmátiku, Kay Rala Xanana  Gusmão,  deklara prontu atu autoridade polísia sira “tiru mate” nia duke obriga hasai povu uma-kain hitu (7) iha rai ne’ebé tinan barak povu hirak ne’e hela iha Aldeia Becusse Kraik, Suku Becora, Postu Administrativu Kristu Rei, Munisípiu Díli.

Xanana bá fó korajen bá família uma-kain hitu (7) ne’ebé TDD notifika atu hasai obrigatóriu hosi rai balun iha Aldeia Becusse Kraik, Suku Becora, Postu Administrativu Kristu Rei, Munisípiu Díli, Segunda (30/01/2023). Foto/Elio dos Santos da Costa

Tribunál Distritál Díli (TDD)  hasai mandadu bá autoridade polísia hamutuk ho ekipa jestaun merkadu no ofisial justisa, Segunda (30/01/2023), hale’u tuku 10:00 Otl, lori mandadu TDD nian hodi husu atu família uma-kain hitu (7) ne’e tenke hamamuk obrigatóriu rai ne’ebé durante tinan-46 sira okupa tanba TDD aprova reklamasaun Sebastião Lopes, mak iha direitu bá titular rai refere.

Iha ezekusaun bá eviksaun ne’e, uma-kain tolu (3) mak ekipa sira konsege foti sai sasán uma-laran nian ‘soe’ iha liur ka rai-laten. Maibé, la konsege hasai sasán iha uma-haat seluk, tanba hetan intervensaun imediata  hosi Kay Rala Xanana Gusmão.

“Ha’u la kontra desizaun Tribunál. Ha’u respeita tebetebes prosesu hotu hosi órgaun judisiál nian. maibé, ha’u la simu kuandu hasai sira  ne’e la ho dignu. Se Tribunál hakarak hasai sira, presiza hatudu fatin ida bá sira atu sira bele muda. Se hasai obriga de’it nune’e di’ak liu imi polísia sira mai tiru mate tiha ha’u mak bele hasai sira,” Xanana lia tun bá polisia ho ofisial justisa sira ne’ebé tuun bá terrenu hasai obrigatóriu família uma-kain hirak ne’e.

Xanana foti kadeira tuur hein  polísia ho ofisial justisa sira iha  odamatan oin no  bandu forsa konjunta sira nia asaun bá eviksaun ne’e.

“Ha’u hela iha ne’e. Imi hakarak sobu, oho tiha ha’u mak sobu,”  Xanana Gusmão hateten tan.

Prezensa hosi Ofisial Justisa sira ne’e, hodi fó esklaresimentu sira legál nian kona-bá prosesu inísiu kazu rai ne’e nian to’o iha desizaun ikus Tribunál  nian.

Informasaun katak, molok ne’e, reklamante Sebastião Lopes, lori osan selu ona ka fó indemnizasaun bá família vítima sira ne’e no kada uma-kain ho montante $2.000 no totál uma-kain hitu ne’e hamutuk  $14.000

“$2.000 ne’e sira atu halo saida. Kuitadu, ferik sira ne’e hatene saida, lee mós la hatene. Ida reklama ne’e, nia tenke hatudu nia jerasaun hosi señor ida fó rai ne’e ka lae,” Xanana afirma.

Família balun ne’ebé ekipa konjunta hasai ona sira-nia sasán hosi sira-nia uma. Foto/Elio dos Santos da Costa

Maske nune’e, TDD liuhosi nia Ofisial Justisa sira ne’e, nafatin husu atu vítima sira tenke hamamuk uma-laran, no tenke sai hosi uma hirak ne’e, hodi kumpri bá desizaun ne’ebé Tribunál hasai.

“Hasai sira, hela iha ne’ebé? Ha’u defende povu. Sira hela tinan 46 iha ne’e. Tribunál hanoin umanitáriu, la’os haree de’it lei. Imi kumpri mós kumpri bá, iha Bedois mós, ha’u hein imi atu bá sobu iha ne’ebá, ha’u bá toba iha ne’ebá. Ohin ‘kalan’, ha’u toba iha ne’e,” Xanana hateten.

Xanana kontinua ho ‘ulun-moruk’ hodi la fó fatin bá ekipa konjunta sira ezekuta ordém Tribunál, no husu Tribunál, atu prepara uluk fatin dignu ruma bá povu sira ne’e  molok hasai ka muda-sees hosi sira nia uma-hela fatin atuál.

Durante halo esklaresimentu to’o haksesuk malu ho Xanana ne’e, Ofisial Justisa sira la konsege konvense Xanana, ikus mai sira husu deskulpa, no deside retira hosi Becusse-Kraik, fila bá serbisu fatin.

Adgovadu Hatama Rekursu

Iha okaziaun ne’e, Advogadu Manuel Tilman, informa, kazu rai ne’e, sira hatama tiha ona rekerimentu ida iha Tribunál, mais tanba ne’e prosesual. Maibé, Tilman dehan, tanba maun-boot Xanana mai tiha ona iha ne’e, nia foti desizaun ida direitu umanitáriu, fraternidade umanu.

Manuel Tilman esplika, vítima sira bele hatam fila sira nia sasán bá uma-laran, hodi hein desizaun Tribunál ka atu deside oinsá, kona-bá rekursu ne’ebé sira hatama.

“Tanba sira hela iha rai ne’e tinan 46 tiha ona, no ema ida uluk fó rai bá ema sira hela iha Becusse ne’e, entaun, naran Vicente Vidigal, la’os ema sira ne’ebé mai hasai sira hosi rai ne’e ida. Ida ne’ebé entrega rai ne’e mós mate tiha ona. Neduni, prontu, ita hein, rezultadu rekursu hosi Tribunál, ita hatama tiha ona,” Advogadu Manuel Tilman hateten, durante akompaña Xanana no vítima sira iha Becusse.

Vicente Vidál mak  Na’in bá Rai

Iha fatin hanesan, Afonso Soares konta katak, sira hahú hela iha rai ne’e, dezde kedan tinan 1979, tanba simu hosi liurai Vicente Vidál. Molok entrega rai ne’e, Vicente Vidál hameno bá sira katak, bele uza rai ne’e, hamoos hodi halo toos, kuda buat ruma bá mak  fahe bá malu.

Iha altura ne’ebá, Vicente Vidál hanesan na’in bá rai ne’e, nia raik mak entrega direta bá Afonso Soares, laiha tán ema ka família ruma mak akompaña. Hafoin entrega tiha rai ne’e, Vicente deside bá tuir nia kaben iha rai Austrália, hela durante tinan naruk, to’o hakotu nia jornada moris.

Uainhira rende hosi ai-laran mai iha Komando Rayon Militer (KORAMIL) Dili, matebian Vicente Vidál mak lori vítima sira ne’e mai hela iha rai ida ne’e iha 1979. Maibé, infelizmente hafoin tinan 46, mosu fali Sebastião Lopes bá reklama no atu hadau fali rai ne’e.

Afonso Soares hateten, durante tinan barak ona  sira hela iha rai ne’e, Tanba sá mak iha tempu ne’ebá kedan, Sebastião Lopes bá reklama kedan.

Prosesu rekursu bá kazu sívil ne’e hodi defende direitu família uma-kain hitu ne’e mak Advogadu privadu Manuel Tilman ho Fernando Faria.  

Jornalista: Rogério Pereira Cárceres