Connect with us
Pakote Ahi

Nasionál

Governu Tenke Konserva Bee no Kria Fontanáriu Públiku

Published

on

Hatutan.com, (22 Marsu 2023), Díli—Prezidente Repúblika (PR) José Ramos-Horta husu ba governu tenke halo konservasaun ba bee no kria fontanáriu, nune’e komunidade labele halerik nafatin ba bee-moos.

Prezidente Repúblika husu ne’e tanba liu tinan 20 ona mak problema bee moos ba populasaun la rezolve tanba konsidera Governu mak laiha duni planu di’ak ba halo konservasaun bee.

Lee Mós: Empréstimu Millaun $121 ba Fornesimentu Bee Moos iha Díli Sei Implementa iha Outubru

Advertisement

Xefe Estadu fó ezemplu katak, iha Metiaut desde tinan 2001-2002 bee laiha, tanba Metiaut ne’e rai maran aat loos. Tanba ne’e Ramos-Horta mak fó bee ba populasaun atu bele kuru, tanba tau kedan torneira ida iha li’ur atu sira bele mai kuru.

Esforsu munisípiu nian dada bee mai to’o Metiaut, maibé balun kuitadu ema ki’ak sira mak halo tiha kuak iha dalan, entaun populasaun rasik laiha konsiénsia.

“Governu ne’e ema matenek de’it maibé la sufisiente. Tenke iha mós kakutak, tanba saida mak la loke fontenáriu públiku ida. Ne’e bee halo tanki ruma maibé kapás no di’ak ho Jardím oitoan atu populasaun ne’ebé bee labele tama to’o sira nia uma tanba primeiru laiha planu urbanizasaun loloos. Segundu dada bee daudaun derrepenti uma ida-rua mosu atu halo saida, entaun halo maka fontenáriu ida iha kada aldeia,” Ramos-Horta hateten hafoin partisipa iha serimónia konservasaun bee asegura moris di’ak saudavel no sustentavel iha Elizabeth Room City 8 Manleu, Kuarta (22/03/2023).

Xefe Estadu afirma iha kada aldeia ema hotu-hotu bee laiha, governu tenke konstrui fontenáriu atu komunidade ba kuru bee iha ne’eba, sosializasaun mós iha ne’eba iha rai Portugál mós iha fontenáriu públiku.

“Governu tenke tau orsamentu no planu la’ós osan boot, planu atu halo fontenáriu públiku atu hotu-hotu iha asesu ba bee nune’e lalika ko’a fali kanu sira ne’ebé governu tau,” Ramos-Horta subliña.

Advertisement

Iha fatin hanesan, Prezidente no Diretór Ezekutivu ANAS.I.P Domingos Pinto hatete hahú tinan kotuk Governu Timor Leste liu hosi ANAS.I.P ne’ebé fó apoiu ba MOP involve ONG lubuk ida hahú halo konservasaun iha area foho leten Dili nian, hanoin katak nesesidade tebes hanesan Xefe Estadu dehan hosi Timor to’o Kupang Atambua vulnerável oitoan ba rekursu bee, entaun jestaun ne’ebé halo maka halo konservasaun bee.

Atividade konservasaun ne’e involve komunidade rasik mak halo, nune’e sira bele sente katak bee importante ba sira.

Iha teritóriu hotu, tuir planu ANAS.I.P liu hosi implementasaun polítika nasionál ba rekursu bee nian, iha tinan 2022 ba oin sei hahú iha munisípiu sira liu-liu iha munisípiu no área sira ne’ebé susar bee moos, liu-liu bee matan menus liu iha tinan klaran bee laiha ona ida ne’e importante liu.

Governu agora no ida ne’ebé sei mai buka atu bele kontinua atividade ida ne’e, se la’e konjuga ho situasaun klimátika mak Timor sei vulnerável liu tán sei laiha bee, entaun maneira ne’ebé halo mak tenke antesipa lalais halo konservasaun, proteze bee liu-liu kuda ai labele soe lixu arbiru tanba ne’e ligasaun ho rekursu bee iha rai okos nian.

Atividade konservasaun bee iha tinan 2022 ANAS.I.P halo survei ida ba iha área Dili nian de’it purvolta millaun $18, atu bele halo intervensaun inklui mós halo barajen sira, maibé tinan 2022 foin mak hahú ho orsamentu purvolta besik millaun $3 iha laletek sira entaun ida ne’e mínimu liu.

Advertisement

Buat ne’ebé importante liu mak tinan oin mai presija nafatin tau investimentu ba área rekursu bee ne’e sei menus liu, ko’alia mak estudu maibé dala ruma halo investimentu ba atividade halo intervensaun fó responde lalais ne’e seidauk.

Tuir dadus estatestika nasionál teritóriu hotu agora daudaun foin mak 85% ne’ebé tuir metas dezenvolvimentu ne’e sei menus iha de’it ona tinan hitu atu atinji PEDN maibé karik sei la atinji, saneamentu foin mak atinji 55% iha teritóriu hotu.

Konservasaun iha kritériu mak área urbanas sira iha komunidade hela ba, no mós área sira ne’ebé komunidade bee laiha depois see udan been, área turizmu, agora obstaklu mak presija iha lejislasaun ruma atu proteze depois halo konservasaun rekursu bee se lae iha Dili laran dala ruma ema osan iha bele fura bee depois sira foti hotu bee depois komunidade ne’ebé laiha bee la hetan bee.

Hanesan iha tasi ninin Pantai Kelapa sira ANAS.I.P identifika halo xamada maibé to’o agora seidauk iha mudansa maibé presija lei ruma atu bele protesaun.

“Konservasaun bee lá’os governu de’it mak halo, inisia hosi ANAS.I.P foin mak hahú tinan 2022 maibé ONG sira hanesan Permatil, no mós ONG sira seluk hahú tiha ona kuaze iha munisípiu lubuk ida ona hanesan Dili, Oekussi, Vikeke, Baukau, Bobonaro maibé konservasaun ne’ebé agora daudauk ANAS.I.P hahú programa ne’ebé konkreta hosi implementasaun polítika nasionál kona-ba jestaun rekursu bee ninian,” nia dehan.

Advertisement

Entaun foin mak hahú hosi Dili, Baukau Laga, planu tinan oin sei haree área sira ne’ebé identifikadu ona hanesan iha Maubessi.

ONG internasionál ne’ebé fó apoiu ba ANAS.I.P hanesan UNICEF hahú halo konseitu konservasaun bee iha territóriu hotu.

UNICEF mós fó apoia ANAS.I.P atu halo pilotu konservasaun ida iha Timor agora daudaun hahú ona jeografiku área Aileu nian sei sai hanesan projetu peskiza ida tinan tolu ba leten atu haree impaktu hosi konservasaun ne’e iha duni impaktu ka la’e ajuda kondisaun bee iha Timor.

Jornalista: Vito Salvadór

Advertisement
Kontinua Le'e
Advertisement
Hakarak Hato'o Komentariu?

Husik Hela Komentariu

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Nasionál

Paspor Timor Leste Terkuat ke-Empat di ASEAN

Published

on

Hatutan.com, (28 Maret 2024), Dili Indeks kekuatan paspor 2024 yang dirilis Henley Passport Index memposisikan paspor Timor Leste atau Republik Demokratik Timor Leste (RDTL) lebih kuat ke-empat di ASEAN dan bertengger di posisi ke-56 perigkat dunia, unggul 10 peringkat dari Indonesia.

(more…)

Kontinua Le'e

Nasionál

Xanana Halo Hela Avaliasaun bá Membru Governu Sira

Published

on

Hatutan.com, (28 Marsu 2024), DíliPrimeiru-Ministru (PM) Kay Rala Xanana Gusmão, halo hela avaliasaun bá membru Governu hotu hodi haree dezempeñu servisu membru Governu ida-idak nian.

(more…)

Kontinua Le'e

Nasionál

Governu Aprova Estensaun Projetu Estrada Baucau-Viqueque ho Nia Adisionál

Published

on

Hatutan.com, (27 Marsu 2024), Díli—IX Governu Konstitusionál liuhosi reuniaun Konsellu Ministru iha Palásiu Governu, Kuarta (27/03/2024), aprova adendas kontratu projetu  tolu  ne’ebé aprezenta hosi Ministru Obras Públikas, Samuel Marçal.

(more…)

Kontinua Le'e

Trending