Connect with us
Pakote Ahi

Ekonomia

CLN Fa’an Foos ho Folin $12 no Loja Sira Entre $17 To’o $19

Published

on

Hatutan.com, (19 Outubru 2023), Díli—Proposta Tane Konsumidór nian bá folin merkadu hodi halo estabilizasaun folin merkadu ho $16, kontráriu ho folin ne’ebé konsumidór sira sosa ka folin bá konsumu finál.

Ambiente atividade negósiu iha Loja Creative Furak Bidau, Kuarta (02/08/2023). Foto: Lázaro Pereira Quefi/Hatutan.com.

Tuir mai, deskrisaun  no tanba saida mak Tane ninia proposta.  Proposta Tane Konsumidór nian hodi kontribui ba estabilizasaun folin foos iha merkadu, liliu ba subsídiu pekunáriu úniku bá empreza importadór sira ho valor subsidiu kada 25 Kg ho $5, enkuantu sira fa’an tutan ka folin “Crossista” ho $16 bá $18 no folin finál bá konsumu bazeia bá Tane Konsumidór nia peskiza (10/10/2023) folin iha “retallu sira” ka folin ne’ebé loja sira fa’an bá konsumidór ho valor entre $17 $18 no $19.

Lee Mós: Tane Konsumidór Propoin Foos 25kg ho Folin $16

Haree hosi lidun enkuadramentu legál, estabelese folin labele sees hosi Dekretu Lei númeru 29 tinan 2011, loron 20 fulan Jullu kona-bá “Preço Justo”, sorin ida.

Advertisement

Sorin seluk, Dekretu Lei númeru 76 tinan 2023, loron 29 fulan Setembru kona-bá “Intervensaun temporáriu hodi normaliza ka halo estabilizasaun folin foos iha merkadu”.

Liu hosi Dekretu Lei Númeru 76 tinan 2023, loron 29 fulan setembru, aplika liu hosi dalan rua (2) hakerek iha artiguº1  kona-bá objetu ne’ e rasik, hakerek nune’e:

Iha númeru 1) Iha diploma ida aprova ona medida intervesanusaun temporáriu hodi estabeles hikas folin foos iha merkadu nasionál, liu hosi fó subsidiu pekunáriu bá empreza sira ne’ebé mak importa foos.

Interprestasaun ba ida-ne´e, subsídiu bá empreza importadór sira bá folin importadór sira fa’an iha merkadu nasionál ho folin “crossita” hosi $16 to’o $18 konforme hakerek iha espozisaun motivu Dekretu Lei Nº 76/2023, 29 de Setembru. 

Objetivu hosi subsidiu klaru atu ajuda empreza sira hodi importa no stock natón bá fa’an iha merkadu.

Advertisement

“Maibé, tuir mós deskrisaun iha Dekretu Lei Nº 76/2023, 29 de Setembru, Governu fó subsidiu $5 bá importadór sira ne’ebé fa’an ho  folin “Crossista” $16 to’o $18,” Hatutan.com sita deklarasaun Prezidente Tane Konsumidór, António Ramos da Silva “Naikoli”.

Iha peskiza Tane nian ne’e mós sita deklarasaun Vise-Primeiru Ministru no Ministru Koordenadór Assuntu Ekonómiku iha telejornál GMNTV, loron Sesta-feira (06/10/2023) hateten katak, “Governu fó subsidiu $5 bá kada 25 kg foos”.

Sita mós deklarasaun hosi Vise-Ministru Assuntu Parlamentár bá média no hakerek iha média online Hatutan.com katak, “Governu fó subsidiu bá importadór sira la’ós atu hatun folin (22/09/2023)”.

Hosi deklarasaun Governante na’in-rua ne’e, mai atu justifika de’it katak subsidiu $5 bá kada 25 kg fos la’ós hodi hatun folin foos maibé tulun importador sira hodi importa fos no fan ho folin nebe mak deskreve iha Dekretu Lei númeru 76 tinan 2023, loron 29 fulan Setembru, subsidiu bá folin merkadu “corssista” ho kada saka 25 kg ho osan $5.

Tuir títulu hosi Dekretu Lei  ne´e:  “INTERVENÇÃO TEMPORÁRIA PARA A ESTABILIZAÇÃO DO PREÇO DO ARROZ NO MERCADO ka Intervensaun temporario hodi halo estabilizasaun bá folin foos iha merkadu”. 

Advertisement

Prezidente Asosiasaun Tane Konsumidór, António Ramos da Silva “Naikoli”.

Atu implementa iha loron Ters-feira (17/10/2023) Governu liu Ministru Koordenadór Assuntu Ekonómiku interinu,  assina ona akordu ho kompañia  importadór lima hanesan:  Perissos Victoria Lda., Loja Creative Furak Lda., Lisun Importação no Exportação Lda., Jusibel Unipessoal Lda no Alfa Dili Unipessoal Lda.  Ne´ebé opera iha Timor-Leste. Tuir mai sita komunikadu iha versaun lian rua Portugés no Tetum: Cita iha Portugues:

“Os acordos hoje celebrados têm como objetivo assegurar que o preço do arroz importado, comercializado nos armazéns das empresas nacionais de venda a grosso de arroz, seja fixado no montante máximo de 12 dólares americanos por cada saco ou parcela de 25 Kg, de modo a permitir que a venda a retalho seja estabelecido no máximo de 50 centavos por cada quilograma de arroz”.

“Para cumprir este limite de preço máximo, as empresas nacionais de venda a grosso de arroz ou os operadores económicos nacionais importadores grossistas receberão um subsídio no valor de 5 dólares americanos por cada saco ou parcela de 25 Kg, o que corresponde a 20 centavos por cada quilograma de arroz”. .

Sita iha Tetum:

“Akordu hirak ne’ebé ohin selebra ona, ninia objetivu mak atu asegura presu foos importadu, ne’ebé fa’an iha armazen empreza nasionál nian sira ne’ebé fa’an kuantidade boot, hodi fixa ho montante másimu $12 bá kada saka ka parsela 25kg, atu permite fa’an-rahun foos ho folin másimu $0,50 kada kilograma”.

“Hodi kumpre limite presu másimu ida-ne’e, empreza nasionál sira ne’ebé fa’an foos ho kuantidade boot ka operadór ekonómiku nasionál sira ne’ebé importa foos ho kuantidade boot sei simu subsídiu ho valór $5 kada saku ka parsela 25kg, ne’ebé korresponde ho sentavu 20 ba kada kilograma foos nian”. 

Advertisement

Ho subsídiu pekunáriu úniku ne’e atu folin iha merkadu bele normaliza no hakman familia sira hodi assesu ba sosa foos. Ho folin ne’ebé mak natón bá konsumidór sira nia bolsu no tulun assesu ba foos.

Dadus ne’ebé mak Tane Konsumidór aprezenta peskiza 3º tri semester (Jullu, Agostu no Setembru) iha loron 10/10/2023 hatudu folin ne’ebé loja sira fa’an ba konsumidór ho folin ne´ebé kontinua aas kompara ho folin iha peskiza 2º tri semester (Abril, Maiu no Juñu), bele assesu ba relatóriu iha website: folin foos kontinua sa’e folin barratu liu mak $14,50 no karu liu atinji ona $19, kompara ho folin 2º trimestre nian ne’ebé baaratu liu ho kuantidade hanesan $12,25 no karu liu $17,50.

Iha númeru 2) artigu 1, Dekretu Lei rasik hakerek nune’e: “Diploma ida-ne’e mós determina mós harii stock suplementár bá seguransa foos ho toneladas 30.000, rai no konserva iha armazen Centro Logística Nacional (CLN), ninia destinu ba intervensaun sosiál iha situasaun emerjénsia, liuliu iha biban sira bee sa’e, katastrofe naturál, motivu sanitáriu, solidariedade sosiál, hodi fornese bá empreza grossistas sira iha kazu nesesidade duni, tuir termu sira regula iha Dekretu Lei ne’ e’’.

Intervensaun sosiál liu hosi CLN,ne’ebé fa’an ona foos 25kg ho folin $12 maibé ho deskrisaun katak fa’an bá área ka zona sira ne’ebé mak afetadu hanesan hatur ona iha Lei ne´e rasik.

Fé hanesan ezemplu: Governu liu hosi CLN hahú fa’an ona iha Munisipiu balun ho limite 2.000 sakas ho folin $12, katak iha intervensaun ne’e labele kobre bá konsumidór hotu-hotu maibé seletivu bá sira ne’ebé mak kbiit la’ek, assesu difisil bá sentru urbanu ka sidade, afeta hosi dezastre naturais no sel-seluk tán.

Advertisement

Bazeia bá enkuandramentu legál no folin ikus ne’ebé mak eziste merkadu, Tane Konsumidór mai ho proposta folin foos 25kg folin $16 ikus ba konsumidór.

Labele konfundi folin ne’ebé CLN fornese $12 ba munsipiu sira ho folin merkadu ne’ebé distribuidór fa’an ho folin $17 to’o $19, bele haree iha website Tane Konsumidór nian folin ratallu/eceran.

Ho subsídiu bá impotadór sira ne’e mak tuir Tane Konsumidór hato’o proposta alterativa mak hosi folin orijin, folin “crossista” folin ne’ebé mak distribuidór sira fa’an no folin ikus maka konsumidór sira sosa ka folin “retalhos ka eceren”. 

Tabela folin ne’ebé proposta hosi Tane Konsumidór nian hodi halo estabilizasaun folin foos iha merkadu.  Tuir Dekretu Lei Preço Justo (PJ) númeru 29 tinan 2011, loron 20 fulan Jullu, haree iha Tabela 1:

 

Advertisement

Preço  Origien(PO) $

 

Preço Crossista (PC) $

 

Preço Retalhos (PR) $

Advertisement

 

Folin ne’e mak sosa iha orijin produtu

 

8-10 %

 

Advertisement

10-15 %

 

Leitura ba Dekretu Lei ne’ e rasik mak ne’e: Distribuidór sira fa’an ho folin “crossista” (PC) ho limite 8-10% hosi PO ka folin hosi merkadu orijin no folin ikus ka folin “Retalhos” (PR) ka eceren bá konsumidór sira ho limite 10-15%.

Bainhira Tane Konsumidór assesu ba PO no halo leitura tuir tabela 2. Tuir distribuidór sira katak iha fulan Outubru tinan 2023, folin foos hosi merkadu orijin $530 to’o $550 kada toneladas. Kálkulu bá toneladas 1 hamutuk 1000kg, 25kg hetan folin entre $13,25 to’o $13,75.

Tabela 2:

Advertisement

 

Preço orijin ($/25 kg)

 

Preço crossista ($/25 kg)

 

Advertisement

Preço retalhos ($/25 kg)

 

Observasaun

 

$13,25 tó $13,75 Usd

Advertisement

 

$14,50 tó $15 Usd

 

$16 Usd

 

Advertisement

1)Baseia ba DL No.29/2011,20 de Julho, Lei Preço Justo;

 

2)Dekretu Lei Nº 76/2023,29/09,Subsidiu $5 Usd ba kada 25 Kg.

 

Foos ne’ebé mak fa’an iha merkadu orijin ho ninia folin kada tonelada sosa ho $530 to’o $550. Folin ne’ebé mak importadór sira fa’an iha merkadu nasionál ho kuantidade 25kg folin situa hosi $14,50 to’o $15 ka (preços crossista) no folin ikus bá konsumidór sira mak $16.

Advertisement

Justifika bá propsota Tane Konsumidór nian, haree hosi observasaun iha Tabela 2 katak liga ba buat rua, tuir Dekretu Lei Preço Justo,DL Nº 29 tinan 2011,loron 20 de julho, estabelese ona iha anexo tabela ba folin “Crossista” ho limite fan iha merkadu ho folin ne´ebe labele liu 8-10 % hosi presu orijin ka folin ne’ebé importadór sira sosa hosi merkadu orijin.

Hosi sorin seluk, subsidiu temporario hosi Governu ho total montante $5 ba kada 25 Kg, signifika folin foos 25kg ne’ebé importadór sira fa’an iha merkadu nasionál hetan ona subsidiu.

Tanba proposta Tane Konsumidór nian atu hakman familia sira ninia assesu ba sosa foos no halo estabilizasaun ba folin merkadu, folin ikus ba konsumidór maka $16.

Jornalista: Leopoldina de Carvalho

Advertisement
Kontinua Le'e
Advertisement
Hakarak Hato'o Komentariu?

Husik Hela Komentariu

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Ekonomia

Indonesia Salurkan Rp 4,4 Miliar Dukung Program Reformasi Manajemen Keuangan Timor-Leste

Published

on

Hatutan.com, (16 Mei 2024), Dili– Pemerintah Republik Indonesia melalui Lembaga Dana Kerja Sama Pembangunan Internasional (LDKPI) atau Indonesian AID menyalurkan bantuan dengan nilai Rp 4,4 miliar untuk pelaksanaan program reformasi manajemen keuangan Timor-Leste (Financial Management Reform Program): Development of Public and Private Accounting Standards dan Executive Development Program: Indonesian Government Financial Management System Training for Timor-Leste.

(more…)

Kontinua Le'e

Ekonomia

18 Maiu 2024, Aero Dili Lansa Vou Dahuluk Díli-Oecusse

Published

on

Hatutan.com, (14 Maiu 2024), Díli—Aviaun komersiál Timoroan nian, Aero Dili, Sábadu 18 fulan-Maiu 2024, halo inaugural flight ka lansa vou dahuluk bá Rejiaun Administrativu Espesiál Oe-Cusse Ambeno (RAEOA).

(more…)

Kontinua Le'e

Ekonomia

ENERPROCO Vs Timor Gap, Prontu Ona bá Tribunál Arbitrajen iha Singapura

Published

on

Hatutan.com, (14 Maiu 2024), Díli—Kompañia konsultór  internasionál ENERPROCO  rejistu ona kazu disputa kontratuál hasoru empreza estatál Timor nian, Timor Gap tanba sira konsidera jestór atuál Timor Gap hapara sira-nia kontratu la tuir prosedimentu kontratuál inklui seidauk halo pagamentu bá sira tuir fatura ka invoices lima (5) ne’ebé mak sira submete ona bá Timor Gap.

(more…)

Kontinua Le'e
Advertisement

Trending