Connect with us
Pakote Ahi

Internasionál

Xanana Lansa Filme “Kiss And Don’t Tell” iha Espozisaun Arte Internasionál Biennale

Published

on

Hatutan.com, (20 Abríl 2024), Díli— Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão akompaña hosi Ministru Juventude, Desportu, Arte no Kultura, Nelyo Isaac Sarmento no Sekretariu Estadu Arte no Kultura (SEAK), Jorge Soares Cristovão abertura paviliaun Timor-Leste iha esposizasaun Arte Internasionál ba dala-60, ne’ebé hala’o iha sidade Biennale de Venice-Italia.

Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão akompaña hosi Ministru Juventude, Desportu, Arte no Kultura, Nelyo Isaac Sarmento no Sekretariu Estadu Arte no Kultura (SEAK), Jorge Soares Cristovão abertura paviliaun Timor-Leste iha esposizasaun Arte Internasionál ba dala-60, ne’ebé hala’o iha sidade Biennale de Venice-Italia, (19/04/2024). Foto: Média PM.

Esposizasaun mundiál ne’e hala’o durante fulan hitu, Abril too Novembru 2024, partisipa hosi nasaun 90 no Timor-Leste hola parte hodi promove mòs  obra arte konteporánea oin-oin no lansa mós filme “Kiss and Don’t Tell” (Rei, Mais Labele Ko’alia),ne’ebé prepara hosi Artista, Maria Madeira no apoia hosi Kuradora Professora, Natalie King no ekipa produtor filme hosi Austrália, Artista Timor-oan, Alfeu Pereira no pintór sira hosi Grupu Arte Moris no Fundasaun Alola.

Lee Mós: Xanana Konvida Sylvia Earle Atu Fahe Esperiénsia bá TL Kona-bá Kuidadu Tasi

Serimónia ne’e marka prezensa hosi turista atus no Timor-oan sira hamutuk ho Embaixadora Timor-Leste bá Estadu Sidade Vaticano, Chloé Silvia Tilman Dindo no Embaixadór Timor-Leste iha Brusselas, Jorge Trindade Camões no baikaka importante seluk tan.

Advertisement

Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão agradese tebes pela primeiraves Timor-Leste marka prezensa iha espozisaun mundiál ho nasaun 90 hodi aprezenta obra arte konteporánea oin-oin no Timor-Leste envolve hodi aprezenta mós filme Kiss and Don’t Tell hola parte iha istória luta feto Timor-Leste nian.

“𝐀𝐩𝐫𝐞𝐳𝐞𝐧𝐭𝐚𝐬𝐚𝐮𝐧 𝐟𝐢𝐥𝐦𝐞 𝐧𝐞’𝐞 𝐡𝐨𝐥𝐚 𝐩𝐚𝐫𝐭𝐞 𝐢𝐡𝐚 𝐢𝐬𝐭𝐨́𝐫𝐢𝐚 𝐟𝐞𝐭𝐨 𝐓𝐢𝐦𝐨𝐫-𝐋𝐞𝐬𝐭𝐞. 𝐋𝐨𝐨𝐬 𝐝𝐮𝐧𝐢, 𝐬𝐞 𝐢𝐭𝐚 𝐡𝐚𝐫𝐞𝐞 𝐟𝐢𝐥𝐚 𝐟𝐚𝐥𝐢 𝐛𝐚 𝐢𝐬𝐭𝐨́𝐫𝐢𝐚 𝐧𝐞’𝐞, 𝐨𝐡𝐢𝐧 𝐢𝐭𝐚 𝐡𝐚𝐭𝐞𝐤𝐞 𝐟𝐚𝐥𝐢 𝐛𝐚 𝐦𝐮𝐧𝐝𝐮, 𝐟𝐮𝐧𝐮 𝐢𝐡𝐚 𝐆𝐚𝐣𝐚, 𝐈𝐬𝐫𝐚𝐞𝐥, 𝐏𝐚𝐥𝐞𝐬𝐭𝐢𝐧𝐚, 𝐔𝐤𝐮𝐫𝐚𝐧𝐢𝐚 𝐞𝐦𝐚 𝐦𝐚𝐭𝐞 𝐛𝐚𝐫𝐚𝐤, 𝐥𝐢𝐮-𝐥𝐢𝐮 𝐥𝐚𝐛𝐚𝐫𝐢𝐤 𝐧𝐨 𝐟𝐞𝐭𝐨 𝐬𝐢𝐫𝐚 𝐥𝐚 𝐢𝐡𝐚 𝐢𝐬𝐭𝐨̀𝐫𝐢𝐚, 𝐭𝐚𝐧𝐛𝐚 𝐟𝐮𝐧𝐮 𝐛𝐚 𝐛𝐞𝐛𝐞𝐢𝐤,” Hatutan.com sita diskursu PM Xanana iha komunikadu.

PM dehan, abertura paviliaun dahuluk Timor-Leste nian iha La Biennale Venezia, oportunidade ida-ne’e hanesan ondra espesiál hodi mai partisipa no ofisialmente loke espozisaun dahuluk Timor-Leste nian iha ne’e.

Tinan rua nulu resin lima depois de povu Timor Leste fó votus no manan referendum liu hosi konsulta populár ne’ebé hetan apoiu hosi Nasaun Unidas (ONU) hodi atinje Timor-Leste ninia independénsia, povu Timor-Leste orgullu atu bele partisipa bá dala uluk iha serimónia arte vizuál dahuluk iha mundu.

Xanana ko’alia katak, povu Timor-Leste nia luta bá independénsia lori tempu naruk no difísil. Maski nune’e, povu ne’e sei labele hetan liberdade bainhira laiha sentimentu nasionalizmu ne’ebé forte.

Advertisement

“𝐃𝐮𝐫𝐚𝐧𝐭𝐞 𝐬𝐞́𝐤𝐮𝐥𝐮 𝐬𝐢𝐫𝐚 𝐚𝐦𝐢 𝐝𝐞𝐳𝐞𝐧𝐯𝐨𝐥𝐯𝐞 𝐚𝐦𝐢 𝐧𝐢𝐚 𝐤𝐮𝐥𝐭𝐮𝐫𝐚, 𝐞𝐫𝐚𝐧𝐬𝐚 𝐧𝐨 𝐞𝐬𝐩𝐢́𝐫𝐢𝐭𝐮 𝐧𝐞’𝐞𝐛𝐞́ 𝐮́𝐧𝐢𝐤𝐮. 𝐈𝐬𝐭𝐨́𝐫𝐢𝐚 𝐡𝐨𝐬𝐢 𝐚𝐦𝐢 𝐧𝐢𝐚 𝐚𝐧𝐭𝐞-𝐩𝐚𝐬𝐚𝐝𝐚 𝐬𝐢𝐫𝐚 𝐤𝐨𝐧𝐭𝐢𝐧𝐮𝐚 𝐦𝐞𝐭𝐢𝐧 𝐢𝐡𝐚 𝐣𝐞𝐫𝐚𝐬𝐚𝐮𝐧 𝐬𝐢𝐫𝐚 𝐢𝐡𝐚 𝐚𝐦𝐢 𝐧𝐢𝐚 𝐫𝐚𝐢𝐧, 𝐈𝐬𝐭𝐨́𝐫𝐢𝐚 𝐧𝐞’𝐞 𝐦𝐚𝐤 𝐬𝐚𝐢 𝐡𝐚𝐧𝐞𝐬𝐚𝐧 𝐦𝐚𝐭𝐚-𝐝𝐚𝐥𝐚𝐧 𝐛𝐚́ 𝐚𝐦𝐢 𝐡𝐨𝐝𝐢 𝐮𝐧𝐢𝐟𝐢𝐤𝐚 𝐧𝐨 𝐡𝐚𝐫𝐢𝐢 𝐚𝐦𝐢 𝐧𝐢𝐚 𝐧𝐚𝐬𝐚𝐮𝐧,” Xanana Gusmão hateten.

Diferensa kultura mak unifika povu Timor-Leste durante luta bá independénsia no alimenta povu nia mehi bá harii liberdade.

Desde independénsia, Primeiru Ministru hatutan, kultura no istória povu Timor-Leste sai ona parte integradu hosi esforsu bá konstrusaun pás no konstrusaun dezenvolvimentu.

“𝐎𝐫𝐚𝐬-𝐧𝐞’𝐞 𝐢𝐭𝐚 𝐬𝐚𝐢 𝐨𝐧𝐚 𝐧𝐚𝐬𝐚𝐮𝐧 𝐢𝐧𝐝𝐞𝐩𝐞𝐧𝐝𝐞𝐧𝐭𝐞 𝐧𝐞’𝐞𝐛𝐞́ 𝐥𝐢𝐯𝐫𝐞, 𝐧𝐚𝐤𝐥𝐨𝐤𝐞 𝐧𝐨 𝐝𝐞𝐦𝐨𝐤𝐫𝐚́𝐭𝐢𝐤𝐮. 𝐓𝐨’𝐨 𝐨𝐧𝐚 𝐭𝐞𝐦𝐩𝐮 𝐚𝐭𝐮 𝐡𝐚𝐥𝐨 𝐩𝐫𝐨𝐦𝐨𝐬𝐚𝐮𝐧 𝐛𝐚́ 𝐢𝐭𝐚-𝐧𝐢𝐚 𝐤𝐮𝐥𝐭𝐮𝐫𝐚 𝐛𝐚́ 𝐦𝐮𝐧𝐝𝐮. 𝐀𝐦𝐢 𝐧𝐢𝐚 𝐩𝐢𝐧𝐭𝐮𝐫𝐚 𝐬𝐢𝐫𝐚, 𝐞𝐬𝐤𝐮𝐥𝐭𝐮𝐫𝐚 𝐬𝐢𝐫𝐚, 𝐭𝐞𝐬𝐞𝐥𝐚𝐣𝐞𝐧, 𝐚𝐫𝐭𝐞𝐳𝐚𝐧𝐚𝐭𝐮, 𝐭𝐞𝐚𝐭𝐫𝐮 𝐧𝐨 𝐟𝐢𝐥𝐦𝐞 𝐬𝐢𝐫𝐚, 𝐧𝐨 𝐚𝐦𝐢 𝐧𝐢𝐚 𝐝𝐚𝐧𝐬𝐚 𝐡𝐨 𝐦𝐮́𝐳𝐢𝐤𝐚,” Xanana hateten.

Eis Prezidente Repúblika ne’e dehan, povu Timor-Leste hakarak atu hatutan ninia kultura ne’ebé riku no bele apoia povu ida ne’e ninia indústria turizmu, bele mós hamosu kampu traballu bá povu ida-ne’e.

Advertisement

“𝐅𝐮𝐥𝐚𝐧 𝐧𝐞𝐞𝐧 𝐛𝐚́ 𝐤𝐨𝐭𝐮𝐤, 𝐟𝐮𝐥𝐚𝐧 𝐎𝐮𝐭𝐮𝐛𝐫𝐮 𝐥𝐢𝐮 𝐛𝐚́, 𝐡𝐚’𝐮 𝐢𝐧𝐝𝐢𝐤𝐚 𝐉𝐨𝐫𝐠𝐞 𝐒𝐨𝐚𝐫𝐞𝐬 𝐂𝐫𝐢𝐬𝐭𝐨́𝐯𝐚̃𝐨 𝐡𝐚𝐧𝐞𝐬𝐚𝐧 𝐊𝐨𝐦𝐢𝐬𝐢𝐨𝐧𝐚́𝐫𝐢𝐮 𝐕𝐞𝐧𝐢𝐜𝐞 𝐁𝐢𝐞𝐧𝐧𝐚𝐥𝐞 𝐓𝐢𝐦𝐨𝐫-𝐋𝐞𝐬𝐭𝐞 𝐝𝐚𝐡𝐮𝐥𝐮𝐤. 𝐀𝐠𝐨𝐫𝐚 𝐢𝐭𝐚 𝐢𝐡𝐚 𝐧𝐞’𝐞! 𝐈𝐝𝐚-𝐧𝐞’𝐞 𝐡𝐚𝐧𝐞𝐬𝐚𝐧 𝐚𝐯𝐚𝐧𝐬𝐮 𝐢𝐝𝐚 𝐩𝐨𝐳𝐢𝐭𝐢𝐯𝐮 𝐭𝐞𝐛𝐞𝐬,” nia hateten.

Ho abertura espozisaun ne’e, Timor-Leste halo deklarasaun katak arte, kultura no eransa ne’e importante tebes.

“𝐊𝐮𝐥𝐭𝐮𝐫𝐚 𝐧𝐨 𝐢𝐬𝐭𝐨́𝐫𝐢𝐚 𝐝𝐞𝐟𝐢𝐧𝐞 𝐢𝐭𝐚-𝐧𝐢𝐚 𝐢𝐝𝐞𝐧𝐭𝐢𝐝𝐚𝐝𝐞. 𝐌𝐚𝐢𝐛𝐞́ 𝐡𝐨 𝐝𝐞𝐳𝐞𝐧𝐯𝐨𝐥𝐯𝐢𝐦𝐞𝐧𝐭𝐮 𝐧𝐚𝐬𝐚𝐮𝐧 𝐢𝐝𝐚, 𝐤𝐮𝐥𝐭𝐮𝐫𝐚 𝐧𝐚𝐬𝐢𝐨𝐧𝐚́𝐥 𝐦𝐨́𝐬 𝐝𝐞𝐳𝐞𝐧𝐯𝐨𝐥𝐯𝐢𝐝𝐮. 𝐀𝐫𝐭𝐞 𝐥𝐚’𝐨́𝐬 𝐝𝐞’𝐢𝐭 𝐤𝐨𝐧𝐚-𝐛𝐚́ 𝐩𝐚𝐬𝐚𝐝𝐮 – 𝐀𝐫𝐭𝐞 𝐦𝐨́𝐬 𝐭𝐞𝐧𝐤𝐞 𝐚𝐤𝐮𝐦𝐮𝐥𝐚 𝐟𝐮𝐭𝐮𝐫𝐮 𝐧𝐨 𝐩𝐨𝐭𝐞́𝐧𝐬𝐢𝐚 𝐡𝐨𝐬𝐢 𝐢𝐭𝐚 𝐧𝐢𝐚 𝐧𝐚𝐬𝐚𝐮𝐧,” nia akresenta.

Arte Maria Madeira kombina tradisaun intemporáneo hosi povu Timor Leste nia obra sira kontemporáneo ne’ebé mak revela verdade no mós beleza.

“𝐌𝐚𝐫𝐢𝐚 𝐮𝐭𝐢𝐥𝐢𝐳𝐚 𝐦𝐚𝐭𝐞𝐫𝐢𝐚́𝐥 𝐧𝐞’𝐞𝐛𝐞́ 𝐫𝐞𝐟𝐥𝐞𝐭𝐚 𝐫𝐚𝐢 𝐓𝐢𝐦𝐨𝐫-𝐋𝐞𝐬𝐭𝐞 𝐧𝐨 𝐦𝐨́𝐬 𝐞𝐫𝐚𝐧𝐬𝐚 𝐬𝐢𝐫𝐚– 𝐫𝐚𝐢 𝐦𝐞𝐚𝐧, 𝐛𝐮𝐚, 𝐧𝐨 𝐭𝐚𝐢 – 𝐚𝐭𝐮 𝐤𝐨𝐧𝐭𝐚 𝐢𝐬𝐭𝐨́𝐫𝐢𝐚 𝐫𝐞𝐳𝐢𝐬𝐭𝐞́𝐧𝐬𝐢𝐚, 𝐫𝐞𝐳𝐢𝐥𝐞́𝐧𝐬𝐢𝐚 𝐧𝐨 𝐫𝐞𝐧𝐨𝐯𝐚𝐬𝐚𝐮𝐧.

Advertisement

𝐌𝐚𝐫𝐢𝐚 𝐤𝐨’𝐚𝐥𝐢𝐚 𝐤𝐨𝐧𝐚-𝐛𝐚́ 𝐞𝐬𝐩𝐞𝐫𝐢𝐞́𝐧𝐬𝐢𝐚 𝐮𝐧𝐢𝐯𝐞𝐫𝐬𝐚́𝐥 𝐟𝐞𝐭𝐨 𝐧𝐢𝐚𝐧 𝐢𝐡𝐚 𝐟𝐮𝐧𝐮. 𝐈𝐬𝐭𝐨́𝐫𝐢𝐚 𝐬𝐢𝐫𝐚 𝐤𝐨𝐧𝐚-𝐛𝐚 𝐨𝐤𝐮𝐩𝐚𝐬𝐚𝐮𝐧 𝐧𝐢𝐚𝐧 𝐬𝐮𝐬𝐚𝐫 𝐭𝐞𝐛𝐞𝐬 𝐚𝐭𝐮 𝐛𝐞𝐥𝐞 𝐤𝐨𝐧𝐭𝐚 𝐟𝐢𝐥𝐚-𝐟𝐚𝐥𝐢. 𝐌𝐚𝐫𝐢𝐚 𝐢𝐡𝐚 𝐤𝐚𝐩𝐚𝐬𝐢𝐝𝐚𝐝𝐞 𝐚𝐭𝐮 𝐤𝐚𝐩𝐭𝐚 𝐟𝐮𝐧𝐮 𝐧𝐚𝐤𝐮𝐤𝐮𝐧 𝐧𝐢𝐚𝐧, 𝐧𝐨 𝐦𝐨́𝐬 𝐟𝐨𝐫𝐬𝐚 𝐫𝐞𝐤𝐨𝐧𝐬𝐢𝐥𝐢𝐚𝐬𝐚𝐮𝐧 𝐧𝐨 𝐦𝐨́𝐬 𝐩𝐨𝐬𝐢𝐛𝐢𝐥𝐢𝐝𝐚𝐝𝐞 𝐞𝐬𝐩𝐞𝐫𝐚𝐧𝐬𝐚,”tenik PM.

Xanana Gusmão hakarak kongratula Komisionáriu Venice Biennale bá dahuluk, Sekretáriu Estadu Arte no Kultura, Jorge Soares Cristóvão ho nia ekipa ne’ebé servisu makaas hodi konsege lori Timor-Leste partisipa iha la Biennale di Venezia sai realidade ida ne’ebé furak.

Nia mós hakarak hato’o parabéns bá Ministru Juventude, Desportu, Arte no Kultura, Nélio Isaac Sarmento bá nia apoiu espsozisaun Timor-Leste nian.

“𝐇𝐚’𝐮 𝐦𝐨́𝐬 𝐡𝐚𝐤𝐚𝐫𝐚𝐤 𝐚𝐭𝐮 𝐡𝐚𝐭𝐨’𝐨 𝐨𝐛𝐫𝐢𝐠𝐚𝐝𝐮 𝐛𝐚́ 𝐤𝐮𝐫𝐚𝐝𝐨𝐫𝐚, 𝐍𝐚𝐭𝐚𝐥𝐢𝐞 𝐊𝐢𝐧𝐠, 𝐧𝐞’𝐞𝐛𝐞́ 𝐦𝐚𝐤 𝐡𝐚𝐥𝐚’𝐨 𝐬𝐞𝐫𝐛𝐢𝐬𝐮 𝐞𝐬𝐭𝐫𝐚𝐨𝐫𝐝𝐢𝐧𝐚́𝐫𝐢𝐚 𝐧𝐨 𝐞𝐦𝐚 𝐡𝐨𝐭𝐮-𝐡𝐨𝐭𝐮 𝐧𝐞’𝐞𝐛𝐞́ 𝐬𝐞𝐫𝐯𝐢𝐬𝐮 𝐦𝐚𝐤𝐚𝐚𝐬 𝐡𝐨𝐝𝐢 𝐟𝐨́ 𝐚𝐩𝐨𝐢𝐮 𝐛𝐚́ 𝐞𝐬𝐩𝐬𝐨𝐳𝐢𝐬𝐚𝐮𝐧 𝐧𝐞’𝐞. 𝐇𝐚’𝐮 𝐡𝐚𝐭𝐞𝐧𝐞 𝐤𝐚𝐭𝐚𝐤, 𝐞𝐬𝐩𝐨𝐳𝐢𝐬𝐚𝐮𝐧 𝐧𝐞’𝐞 𝐬𝐞𝐢 𝐥𝐨𝐫𝐢 𝐢𝐧𝐬𝐩𝐢𝐫𝐚𝐬𝐚𝐮𝐧 𝐟𝐨𝐮𝐧 𝐛𝐚́ 𝐚𝐫𝐭𝐢𝐬𝐭𝐚 𝐓𝐢𝐦𝐨𝐫𝐨𝐚𝐧 𝐬𝐢𝐫𝐚 𝐧𝐨 𝐬𝐞𝐢 𝐟𝐨́ 𝐝𝐮𝐧𝐢 𝐦𝐨𝐭𝐢𝐯𝐚𝐬𝐚𝐮𝐧 𝐛𝐚́ 𝐝𝐞𝐳𝐞𝐧𝐯𝐨𝐥𝐯𝐢𝐦𝐞𝐧𝐭𝐮 𝐚𝐫𝐭𝐞 𝐤𝐨𝐧𝐭𝐞𝐦𝐩𝐨𝐫𝐚́𝐧𝐞𝐨,” nia parabeniza.

Maski ida-ne’e hanesan esperiénsia dahuluk bá Timor Leste atu partisipa iha la Biennale di Venezia, maibé nafatin ansiozu ho espozisaun sira tuir-mai iha futuru atu bele selebra nasaun no istória TL ho mundu.

Advertisement

Iha fatin hanesan, Sekretariu Estadu Arte no Kultura (SEAK), Jorge Soares Cristovão hato’o agradese ba konfiansa hosi Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão hodi fó fiar ba ekipa hodi koopera ho artista Timoroan no Kuradora Professora, Natalie King no ekipa halo preparasaun too lansamentu.

“𝐀𝐠𝐫𝐚𝐝𝐞𝐬𝐞 𝐭𝐞𝐛𝐞𝐬 𝐛𝐚 𝐌𝐚𝐮𝐧 𝐛𝐨𝐨𝐭 𝐏𝐫𝐢𝐦𝐞𝐢𝐫𝐮-𝐌𝐢𝐧𝐢𝐬𝐭𝐫𝐮 𝐗𝐚𝐧𝐚𝐧𝐚 𝐧𝐞’𝐞𝐛𝐞́ 𝐢𝐡𝐚 𝐟𝐮𝐥𝐚𝐧 𝐧𝐞𝐞𝐧 𝐥𝐢𝐮 𝐛𝐚 𝐧𝐨𝐦𝐞𝐢𝐚 𝐨𝐧𝐚 𝐡𝐚’𝐮 𝐡𝐚𝐧𝐞𝐬𝐚𝐧 𝐊𝐨𝐦𝐢𝐬𝐚𝐫𝐢𝐮 𝐓𝐢𝐦𝐨𝐫-𝐋𝐞𝐬𝐭𝐞 𝐛𝐚 𝐞𝐬𝐩𝐨𝐬𝐢𝐳𝐚𝐬𝐚𝐮𝐧 𝐢𝐝𝐚 𝐧𝐞’𝐞 𝐡𝐨𝐝𝐢 𝐨𝐡𝐢𝐧 𝐦𝐚𝐢 𝐡𝐚𝐥𝐨 𝐥𝐚𝐧𝐬𝐚𝐦𝐞𝐧𝐭𝐮 𝐧𝐨 𝐚𝐦𝐢 𝐡𝐚𝐥𝐨 𝐤𝐨𝐨𝐩𝐞𝐫𝐚𝐬𝐚𝐮𝐧 𝐝𝐢’𝐚𝐤 𝐭𝐞𝐛𝐞𝐬 𝐡𝐨 𝐀𝐫𝐭𝐢𝐬𝐭𝐚 𝐓𝐢𝐦𝐨𝐫-𝐎𝐚𝐧 𝐌𝐚𝐧𝐚 𝐌𝐚𝐫𝐢𝐚 𝐌𝐚𝐝𝐞𝐢𝐫𝐚 𝐧𝐨 𝐏𝐫𝐨𝐟𝐞𝐬𝐬𝐨𝐫𝐚, 𝐍𝐚𝐭𝐚𝐥𝐢𝐞 𝐊𝐢𝐧𝐠 𝐧𝐨 𝐞𝐤𝐢𝐩𝐚 𝐭𝐨𝐦𝐚𝐤 𝐧𝐞’𝐞𝐛𝐞́ 𝐡𝐚𝐥𝐨 𝐬𝐞𝐫𝐯𝐢𝐬𝐮 𝐭𝐨𝐨 𝐨𝐡𝐢𝐧 𝐥𝐨𝐫𝐨𝐧,”nia agradese.

Sekretariu Estadu Jorge promete durante fulan hitu sei hamorin naran Timor-Leste iha expozisaun internasionál no buka aprende mòs esperensia rai seluk nian hodi kontribui promove arte no kultura iha Timor-Leste bele dezenvolve ho diak liután ba futuru.

Nia dehan, servisu hotu ekipa hala’o hetan apoia makas hosi Kuratora nomos Editora, Profesor Natalie King ne’ebé iha esprensia di’ak tebes hodi lidera Paviliaun Nasionál Austrália no Nova Zelandia no fahe mós esprensia ba Timor-Leste hamutuk ho Dezeñu Grafiku, Andy Warren no ekipa tomak ne’ebé hatudu rezultadu servisu furak.

Sekretariu Estadu Jorge hatutan, Governu Timor-Leste hili Maria Madeira nu’udar artista Timor-oa ne’ebé iha esprensia hodi fahe ninia istória ba mundu.

Advertisement

Filme dokumentasaun ne’ebé Maria halo suport masimu hosi belun di’ak Timor-Leste, Peter Mc Mullin no Autor Produtor Filme, Robert Connolly no Sinematografer Alex Cardy.

Iha fatin hanesan, Astista Maria Madeira sente orgullu bele hetan konfiansa hosi governu hodi promove Timor-Leste nian obra no filme Kiss and Don’t Tell hodi kompete ho artista, pintor no kuraradora hosi nasaun 0in-oin.

“𝐅𝐢𝐥𝐦𝐞 𝐊𝐢𝐬𝐬 𝐚𝐧𝐝 𝐃𝐨𝐧’𝐭 𝐓𝐞𝐥𝐥 𝐚𝐭𝐮 𝐢𝐭𝐚 𝐤𝐨𝐧𝐭𝐚 𝐝𝐞’𝐢𝐭 𝐭𝐞𝐫𝐮𝐬 𝐧𝐨 𝐬𝐮𝐬𝐚𝐫 𝐧𝐞’𝐞𝐛𝐞́ 𝐟𝐞𝐭𝐨 𝐓𝐢𝐦𝐨𝐫-𝐨𝐚𝐧 𝐬𝐢𝐫𝐚 𝐬𝐨𝐟𝐫𝐞 𝐧𝐨 𝐡𝐞𝐭𝐚𝐧 𝐞𝐬𝐩𝐫𝐞𝐧𝐬𝐢𝐚 𝐢𝐡𝐚 𝐢𝐭𝐚 𝐧𝐢𝐚 𝐥𝐮𝐭𝐚 𝐛𝐚 𝐢𝐧𝐝𝐞𝐩𝐞𝐧𝐝𝐞𝐧𝐬𝐢𝐚, 𝐭𝐚𝐧𝐛𝐚 𝐟𝐞𝐭𝐨 𝐬𝐢𝐫𝐚 𝐡𝐨𝐥𝐚 𝐩𝐚𝐫𝐭𝐞 𝐢𝐡𝐚 𝐢𝐬𝐭𝐨́𝐫𝐢𝐚 𝐡𝐚𝐦𝐮𝐭𝐮𝐤 𝐡𝐨 𝐦𝐚𝐧𝐞,𝐭𝐚𝐧𝐛𝐚 𝐟𝐞𝐭𝐨 𝐛𝐚𝐫𝐚𝐤 𝐬𝐨𝐟𝐫𝐞 𝐨𝐤𝐧𝐮𝐦 𝐦𝐢𝐥𝐢𝐭𝐚́𝐫 𝐬𝐢𝐫𝐚 𝐞𝐭𝐫𝐞𝐠𝐚 𝐬𝐢𝐫𝐚 𝐧𝐨 𝐢𝐬𝐭𝐨́𝐫𝐢𝐚 𝐡𝐨𝐥𝐚 𝐩𝐚𝐫𝐭𝐞 𝐢𝐡𝐚 𝐢𝐭𝐚 𝐧𝐢𝐚 𝐢𝐬𝐭𝐨̀𝐫𝐢𝐚,” 𝐝𝐞𝐡𝐚𝐧 Maria.

Iha lansamentu ne’e, Maria Madeira halo mós aprezentasaun teatru hosi istória ne’ebé nia rasik enfrenta, hafoin Timor-oan vota ba ukun rasik-aan hosi Indonézia iha tinan 1999, Artista Maria Madeira toba iha kuartu ida ho markas kór oi-oin neʼebé hafutar didin lolon aas to’o ain-tuur, hanesan ho noda batom no noda sira seluk.

Durante okupasaun Indonezia (1975-1999) ema obriga feto Timoroan sira uza batom (ka pinta ibun), hakne’ak no rei didin-lolon. Maria Madeira toba hale’u ho impresaun (ka sinál) hirak-ne’ebé bele haree klaru tebes hosi noda batom rihun ba rihun, noda nakonu ho susar no terus boot Susar no terus restu ne’ebé rai nonook hela, mak obriga Maria Madeira haktuir hikas feto Timor-oan sira-nia istória ne’ebé subar-metin no haluha lakon.

Advertisement

Iha aprezentasaun ho sentimentu emosinal ho matawen sulin ho ema barak prezensa no nia hare, Maria Madeira fò omenajen ba feto anónima sira ne’ebé terus boot ne’e, iha ninia instalasaun site-specífic, boot tebe-tebes, Kiss and Don’t Tell. Wainhira nia habokon didin-lolon ho tinta no malus been, ne’ebe hanesan ho raan, no sai malorek liután họ tonalidade (ka kór) antiséptiku mean-tuan, ne’e katak Maria temi hela kanek ho susar oi-oin.

Nia utiliza materiál lokal nanesan rai-mean hosi nia knua Ermera kahur bo futus, tais tadisionál Timór nian Maria tau hamutuk knaar fato nian ho kompozisaun pintura hodi hatutan tempu sira ho aban-bainrua, no bainhira halo nune’ e no haktuir  istória ne ebé importante tebes liman fatin hosi nia bei-ala  feto sira  kuda  metin hela  iha obra ne’e.

Expozisaun konjuntu Maria Madeira nian, Kiss and don’t Tell iha paviliaun dahuluk Timor-Leste nian iha 60° Bienal Veneza, hanesan orgullu boot ida, politiku no poétiku.

Kiss and Don’t Tell kompostu husi komponente haat: Instalasaun pintura ida ne’ebé boot tebe-tebes, video performativu, intervensaun ida ho markas batom iha janela galleria no aprezentasaun au-vivu (ka diretu) ne’ebé halo kompletu sikulu pintura durante loron abertura. Ho laran nakonu ho susar no terus, Maria kose rai mean hosi nia rai moris-fatin iha Timor-Leste ba tais, kanvas no rai, hodi hafalun tomak instalasaun performativa ne’e ho susar no memórias.

Maria Madeira nia-moris no prátika artísta nakait ba malu ho laloran dezafius Timoroan tomak nian. Ninia istória rasik kona-ba fatin no muda ba fatin seluk, sasin, rekordasoens, viajens, loron despedida no selun tan, nu’udar ezisténsia peripatétika (katak moris la’e lemo rai).

Advertisement

Nia selebrasaun expozisaun ba  dala-60 iha Bienali Veneza ne’e ho Kiss and Don’t Tell nu’udár buat ida ne’ebé fó hanoin maka’as ba ita katak haktuir-histórias no belun malu bele halo ita haree malu di’ak no mós ita nia komunidade nu’udar asaun fraternidade umana.

Entretantu, iha oportunidade ne’e, Primeiru-Minitru no delegasaun membru governu hala’o mós vizita ba sentru esposizasaun Arte Internasionál Biennale de Venice-Italia ne’ebé envolve nasaun 90 hosi hatudu no promove sira nia obra arte konteporánea oin-oin.

Xefe Governu hala’o mós vizita ba paviliaun ba  nasaun, Portugál, Austrália,  Amerika, Italia, Afrika no nasaun seluk tan hodi kompras mós livru no pintura no artejenatu arte konteporánea balun.

Jornalista: Rogério Pereira Carceres

Advertisement
Kontinua Le'e
Advertisement
Hakarak Hato'o Komentariu?

Husik Hela Komentariu

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Internasionál

Ramos-Horta bá Portugál-EUA, Partisipa Aniversáriu Revolução dos Cravos

Published

on

Hatutan.com, (22 Abríl 2024), DíliPrezidente Repúblika (PR), José Ramos-Horta hamutuk ho delegasaun semo bá Portugál hodi partisipa aniversáriu Revolução dos Cravos bá dala-L (50).

(more…)

Kontinua Le'e

Internasionál

Xanana Konvida Sylvia Earle Atu Fahe Esperiénsia bá TL Kona-bá Kuidadu Tasi

Published

on

Hatutan.com, (20 Abríl 2024), Díli— Primeiru-Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmão konvida Péritu American Marine Biologist and Oceanographer, Sylvia Earle atu hala’o vizita mai Timor-Leste (TL) hodi fahe esperiénsia kona-bá diviorsidade tasi nian.

(more…)

Kontinua Le'e

Internasionál

PM Xanana ho PM Dominica Roosevelt Skerrit Diskute Kooperasaun Rai-Rua

Published

on

Hatutan.com, (20 Abríl 2024), Díli—Primeiru-Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmão akompaña hosi Embaixadór Timor-Leste iha Brusselas, Jorge Trindade de Camões no ekipa Gabinete Fronteira Marrítima no Terrestre hala’o enkontru ho Primeiru-Ministru (PM) Commonwealth of Dominica, Roosevelt Skerrit hodi deskute kooperasaun bilaterál entre rai rua nian ne’ebé sei estabelese iha tempu besik.

(more…)

Kontinua Le'e
Advertisement

Trending