Hatutan.com, (02 Setembru 2025), Díli– Ministru Justisa, Sérgio da Costa Hornai kontinua análize kazu fujitivu Kalumban Mali.
Lee Mós: Kazu Fujitivu Kalumban Mali, PGR Haruka Ona Dokumentu Konfidensiál Bá MJ

Fujitivu Kalumban Mali alias Leonardo Benigno Tilman. Foto/Repro. Stockist Dili.
Kalumban Mali, fujitivu Prokuradoria Nusa Tengara Timur (NTT) ho Prokuradoria Jerál Repúblika Indonézia nian dézde kedas tinan 2016. Nia orijen husi Lamaknen, Postu Administrativu Atambua, Provínsia Kupang, Indonézia, ne’ebé deskonfia falsifia dokumentu hodi sai sidadaun Timorense ho naran Leonardo Benigno Tilman.
Fujitivu Kalumban Mali, hetan sentensa husi Painél Juis Tribunál Krime Korrupsaun ka Pengadilan Tindak Pidana Korupsi (Tipikor) Kupang tinan-15 prizaun efetivu iha tinan 2016. Maibé, prosesu julgamentu bá kazu ne’e ho karater in-absénsia ho ajenda akuzasaun final, Kalumban Mali halai lakon to’o ohin loron.
Kalumban Mali, envolve kazu fornesimentu adubu ka pupuk ho kuantidade tonelada 575 ho valor orsamentu millaun Rp. 976. Nia nu’udár Diretór CV Eka Cipta Persada ne’ebé hetan detensaun dezde loron 28 fulan-Fevereiru 2014. Molok ne’e, iha Jullu 2013, Kalumban Mali sai hanesan kandidatu membru lejislativu husi Partidu Amat Nasonal (PAN) bá DPRD-NTT.
Ministru Sérgio da Costa Hornai, Tersa (02/09/2025), hateten sé fujitivu Kalumban Mali halai mai Timor-Leste tanba hasoru tiha hasoru judisáriu ruma iha Indonézia maka halai Timor presiza buka hatene.
“Fasil atu deside, maibé ita tenke forma pensar sira, halo análize kle’an depois maka foin halo desizaun tanba situasaun sira hanesan ne’e haree bá ema nia direitu fundamentál,” Ministru Justisa Sérgio da Costa Hornai hateten bá Jornslista sira iha palásiu Prezidensiál, Díli.
Nia haktuir, kazu fujitivu Kalumban Mali alias Leonardo Benigno Tilman, presiza haree kle’an, labele ohin tama la’ós halo irregularidade ninia vistu iha Timor-Leste maibé tanba nia hetan kondenasaun entaun presiza chack In re-chack bá kazu ne’e molok iha bá halo desizaun.
Ministru Sérgio Hornai esplika, prosesu bá kazu fujitivu Kalumban Mali tenke haree mós iha reseposidade Estadu Timor-Leste nian entre sidadaun estranjeiru ida tama iha territóriu nasionál ka iha área Timor nia judisionál.
“Ita haree sira nia prosesu penalizasaun ka sansimatóriu sira ne’ebé maka aplika bá sira ne’e halo nusá. Ida-ne’e maka ita tenke haree hotu, ita la haree kada pedasuk,” Sérgio Hornai argumenta.
Fó hanoin fila fali katak, dokumentu fujitivu Kalumban Mali alias Leonardo Benigno Tilman ne’ebé Prokuradó Jerál Repúblika (PGR-sigla portugés), Nelson de Carvalho haruka bá Minstru Justisa (MJ), Sérgio da Costa Hornai, seidauk halo disksaun serteza tanba dokumentu ne’e asuntu komfidensiál.
Prokuradór Jerál Repúblika Nelson de Carvalho hateten, kona-bá dokumentu ne’ebé fijitvu Kalumban Mali alias Leonardo Benigno Tilman ne’ebé haruka bá Ministériu Justisa, nia la bele fó komentáriu tanba konfidensiál.
“Klaru, sei ha’u haruka dokumentu Kalumban Mali ne’ebé ha’u hato’o bá Minstru Justisa, ha’u labele fó kometáriu tanba ne’e dokumentu ka asuntu konfidensiál. Sei prosesu ne’e nia natureza konfidensiál, ha’u la bele ko’alia sai,” PGR Nelson de Carvalho hateten hodi responde Hatutan.com, hafoin remata reniaun komite revizaun orsamentu jerál esadu 2026 iha Minstériu Finansas, Sesta (22/08/2025).
Dokumentu konfidensiál maka dokumentu ida ne’ebé kontein konteúdu importante ne’ebé tenke hatene de’it ba destinatáriu autorizadu sira no labele fó sai ba parte sira ne’ebé la autorizadu, hanesan dokumentu sira ne’ebé kontein dadus sensivel sira.
Prokuradór Jerál Repúblika ne’e afirma katak, prosesu kazu fujitivu Kalumban Mali alias Leonardo Benigno Tilman sei paradu, seidauk loke bá prosesu kontinuasaun.
Iha Kuarta, 05 fulan-Juñu 2023, hale’u tuku 16:00 Otl, Polísia Sientífika Investigasaun Kriminál (PCIC, sigla portugés) halo kapturasaun no detensaun ba Kalumban Mali iha nia rezidénsia iha Fomento, Díli.
Autoridade PCIC kaptura no detein fujitivu Kalumban Mali relasiona ho informasaun katak nia kaer ilegalmente dokumentu sidadania Timor nian hodi troka nia naran ba Leonardo Benigno Tilman husi Munisípiu Bobonaro.
Iha detensaun no kapturasaun ne’e, PCIC asegura dokumentu importante sira hosi Kalumban Mali alias Leonardo Benigno Tilman, hanesan sertidaun Nascimento ne’ebé deaskunfia atribui husi indivíduu ida iha Ministériu Justisa Timor-Leste, Bilhete Identidade Timor-Leste ka KTP no sertidaun kazamentu husi Parókia ida ne’ebé hola parte iha Arkidioseze Metropolitana Díli.
Polísia Sientífika Investigasaun Kriminál (PCIC, sigla portugés) konfirma prova dokumentu sira husi Kalumban Mali hatudu katak nia iha dupla sidadania ka sidadania rua; ida, nia hanesan sidadania Indonéziu no ida seluk hanesan sidadania Timor-oan.
Iha entrevista ida ho Hatutan.com, Kinta 27 fulan-Jullu 2024, Diretór Nasionál PCIC, Vicente Fernandes e Brito, hateten PCIC seidauk konklui buat ida hosi kazu ne’e. Faze investigasaun talvés la’o hela depois mak haree took iha konkluzaun ikus ne’e bazeia ba indísiu ba prova ne’e hatudu saida, sidadaun Timoroan ka sidadaun Indonézia.
Diretór Nasionál PCIC, Vicente Fernandes e Brito, haktuir prosesu fujitivu Kalumban Mali nian ne’e iha hela Autoridade Judisiál, remete ona ba Tribunál tan ne’e PCIC seidauk simu delegasaun kompeténsia hodi halo investigasaun iha faze enquire, ida ne’e mak faktu sumáriu ne’ebé mak bele fó sai ba públiku.
“Maske kazu ne’e la’o ho prosesu ida ne’ebe kleur, maibé PCIC la iha kompeténsia atu akompaña bá kazu ne’e rasik tanba ne’e PCIC nia kompeténsia ida maka iha prosesu inisia depois lori ba iha autoridade judisiária, agora prontu autoridade judisiária mak sei deside ba destinu kazu ida-ne’e atu akuza ka arkiva ne’e sira mak hatene, maibé prosesu hotu-hotu la’o tuir nia tempu,” Diretór Nasional PCIC, Vicente Fernandes e Brito informa.
Vicente Fernandes e Brito hateten tuir prova sira ne’ebe PCIC hatene katak Kalumban Mali ne’e fez parte iha sidadania rua; ida mak sidadaun Indonéziu no ida seluk mak sidadaun Timor.
Jornalista: Marcelino Tomae