Hatutan.com, (18 Setembru 2025),Díli— Jogu online maka forma ruma husi jogu ne’ebé hala’o liuhosi internet. Atividade ida-ne’e aposta osan ka sasán sira ne’ebé iha valór. Jogu online ne’e la serteza, maibé fó esperansa “falsu” atu manán osan ka sasán barak liután.
Lee Mós: Governu Fó Lisensa Ba Atividade Jogu Online Haat iha Timor-Leste
Avansu sira iha teknolojia informasaun nian halo jogu online sai asesivel liután liuhosi dispozitivu oioin hanesan komputadór, telemovel, no tablet. Fasilidade asesu ida-ne’e aumenta ona popularidade jogu online nian, maibé mós aumenta nia risku sira no impaktu negative.
Jogu online la’ós de’it jogu ida, maibé mós atividade ida ne’ebé iha impaktu negativu oioin ba ema ida-idak, família sira, no sosiedade.
Perigu balun husi jogu online inklui:
- Lakon finanseira ne’ebé signifikativu
- Problema saúde mentál hanesan depresaun no ansiedade
- Disrupsaun ba relasaun sosiál no família nian
- Problema legál sira ne’ebé rezulta hosi violasaun sira ba lei sira jogu nian

Jornalista sira halo entrevista doorstop ho Prezidente Repúblika, José Ramos-Horta, Kinta (18/09/2025). Foto/Marcelino Tomae
Ho ameasa sira ba individuu no sosiedade husi fatór negative jogu online ne’e, Prezidente Repúblika José Ramos Horta, prefere atu taka total atividade jogu online ne’ebé eziste ona iha Timor-Leste, inklui jogu online sira ne’ebé Govenru liuhosi Inspesaun Jerál ba Jogu (IGJ, sigla portugés) autoriza ka lejitima ona sira-nia ezisténsia.
Atualmente, Governu ne’ebé lidera hosi Primeiru-Ministru (PM) Kay Rala Xanana Gusmão, liuhosi Inspetór Jerál ba Jogu (IGJ, sigla portugés) fó lisensa ba atividade Jogu online hitu, maibé dadaun ne’e haat mak halo ona atividade iha Dili laran, mak hanesan ARL Kapstaad Unip.Lda, Frandes Doutel Unip.Lda, Amizade Sentru Online Lda, ho MJX Monjuxacar Lda.
ARL Kapstaad Unip.Lda, nia fatin jogu online iha Delta besik ponte foun no nia ramu ida iha Bebonuk ne’ebé hetan lisensa operasaun durante tinan-15.
Empreza Frandes Doutel Unip.Lda, nia fatin jogu online iha Kulu-Hun, loza Jacinto group nia oin hetan lisensa tinan-rua no daudaun estende nia ba tinan ida de’it.
Amizade Sentru Online Lda, nia atividade jogu online iha Sede Suku bemori nia oin no nia ramu ida rua; ida iha Fatuhada ho Metiaut, Kuluhun no mós iha Delta nia fó ona servisu ba joven 600
MJX Monjuxacar Lda, nia fatin atividade jogu online iha Timor Plaza CBD4 ho nia ramu ida iha Delta.
Informasaun seluk ne’ebé Hatutan.com rekolla husi fontes kredivel balun hateten mós katak jogu online illegal mós hala’o sira-nia atividade iha Timor-Leste no dadaun ne’e iha rua mak ativa makai da iha patre Becora nian no ida seluk iha Munisípiu Baucau.
Ho jogu online ne’ebé buras daudaun iha Timor-Leste ne’ebé sai preokupasaun entidade sira-nian, inklui preokupasaun Prezidente Repúblika, José Ramos-Horta nian, makai ha tempu badak Xefe Estadu sei ko’alia ho Primeiru Ministru Kay Rala Xanana Gusmão atu aka jogu online hotu, inklui jogu online haat ne’ebé Governu liu-husi Inspensaun jerál jogu (IGJ) legaliza halo sira-nia atividade iha Díli laran.
Prezidente Repúblika José Ramos Horta hateten, Governu loke jogu online iha Timor-Leste liu-liu iha Díli laran, ida-ne’e périgu tebetebes, kuitadu ema barak maka iha mundu súisidiu tanba jogu online sira, ne’e perigoju ba Timor-oan sira.
“Bom! Ha’u la hatente’, ha’u ladún akompañia, ha’u la hatene se Governu maka fó autórizasaun, ha’u iha elementu ida atu rekolla informasaun atu haree ida-ne’e, maibé ita hein Primeiru-Ministru fila mai husi estranjeiru maka ha’u ko’alia ho nia hodi taka,” Preizdente Repúblika, José Ramos-Horta hateten hodi hatan Hatutan.com bainhira partisipa iha abertura serimónia nasionál “Salvaguarda Patrimóniu Audiovisual liuhosi Teknolojia Modernu” iha salaun AMRT, Caicoli, Díli, Kinta (18/09/2025).
Xefe Estadu ne’e haktuir nia pozisaun klaru katak la konkorda ho kasinu, tanba ema ne’ebé ki’ak nein atu hetan osan milliaun ida dollar amérikanu, maibé entre ema rihun 10 maka jogu kasinu ne’e, ema ida maka hetan preimiu oan ida maibé ema 9,999 lakon.
Ramos-Horta duvida boot ho jogu Kasinu, satán jogu online ne’e atu kontrolla oinsá, nune’e kuidadau ho jogu online, tanba sufistikadu ho ekipamentu kompletu hodi prátika krime organizadu .
Xefe esadu ne’e hatuir katak, nia amigu barak iha rai li’ur iha koñesimentu kle’an bá jogu online ne’e, katak kuidadu ho ema sira ne’e tanba jogu online ne’e hanesan aktu bá prátika krime organizadu iha mundu.
Ramos-Horta hateten bebeik, katak Timor-Leste laiha krime organizadu, laiha Timoran metidu iha kirme organizadu, tanba krime organizadu sufistikadu tebetebes. Maibé potensiál boot kriminozu transnasionál sira fasil loos utiliza nasaun frazil sir aba atividade krime organizadu ne’e.
PNTL husu Komunidade hato’o keixa

Portavós Polísia Nasionál Timor-Leste (PNTL) Superintendente Polísia João Belo dos Reis (klaran). Foto/Juvinal Cabral dos Santos
Portavós Polísia Nasionál Timor-Leste (PNTL) Superintendente Polísia João Belo dos Reis, Kinta (18/09/2025), fó hanoin ba komunidade atu hato’o keixa ba Polísia bainhira deskonfia iha atividade ruma ne’ebé bele konsidera online scamming atu polísia bele foti medida no halo atuasaun.
“Ita hamutuk ho ita nia parseiru sira tantu parseiru internasional no lokal kontinua alerta buka tuir kompañia sira ne’ebé loke sira nia negosiu ne’e mais falun ho jogu online. Tanba ne’e, ita hamutuk ho parseiru sira sei la fó fatin ita halo tracking nafatin atividade jogu online iha Timor-Leste Superintendente Polísia João Belo dos Reis hateten iha konferensia imprensa iha salaun Ministériu Interior (MI).
Autoridade seguransa afirma kualker jogu online nia mai ho aparellu barak, bele money laundry no scame (bosok), tanba ne’e, sidadaun sira mós presiza matenek atu hatene tipu krimi online sira, tipu jogu online sira nune’e labele sai vitíma ba krime organizadu sira ne’ebé mak agora la’o dadauk iha nasaun tomak.
Hosi sorine seluk, organizasaun la’ós Governu nian (ONG, sigla portugés) Asia Justice And Riths (AJAR), konsidera jogu online ne’ebé Governu liuhosi Ispesaun Jerál ba Jogu admite ka legaliza bele lori haki’ak krime organizadu sira iha laran.
Peskizadór AJAR, Inocencio de Jesus Xavier, Kuarta (17/09/2025), hateten, jogu online tuir lei ne’e bandu tiha ona, agora Inspetór Jerál Jogu fó fali lisensa ba operador jogu online sira-ne’e oinsá sira-nia mekanizmu kontrola.
“Jogu online ne’e nia bele tama ona krime organizadu,” Peskizadór AJAR, Inocencio de Jesus Xavier hateten, tanba ne’e tuir nia hanoin katak Governu tenke kontrolla didi’ak, sé legaliza karik, tenke ho loloos, sé la’e fó perigu bá rai Timor-Leste iha krime sira ne’ebé bele boot liu.
Nia afirma, jogu online ne’e la eduka joven sira, tanba jogu kasinu ne’e emboot mak joga online tanba ne’e Governu presiza haree fila fali, tanba dala barak maka kampu servisu mak ema loke jogu ne’e nu’udar razaun ida atu fó servisu ba ema.
Nia afirma, atu dezmantela, Ministériu Justisa tenke aprejenta razaun ruma halo análize didi’ak, nune’e ikus mai labele hamosu preokupasaun.
“Ha’u hanoin PCIC tenke halo ida ne’e, hodi deskobre didi’ak, jogu sira ne’e, karik prátika modu online scamming,” nia afirma.
Jornalista: Marcelino Tomae/Juvinal Cabral dos Santos