Hatutan.com, (23 Setembru 2025), Díli—Partidu Kongresu Nasionál Rekonstrusaun Timorense (CNRT, sigla portugés), Segunda-kalan (22/09/2025), halo enkontru ida hodi diskute no halo avaliasaun bá membru Governu sira ho membru Parlamentu Nasionál sira-nia atitude no prestasaun servisu durante ne’e.
Lee Mós: EDITORIÁL: Krítika ida Ba Publikasaun Manifestu Ne’ebé Oras Ne’e Espalla iha Rede Sosiál, Entre Interese Estadu ka Ajenda Seluk?

Partidu CNRT halo enkontru avaliasuan, Segunda-kalan (22/09/2025). Foto/Hatutan.com
Enkontru ne’ebé prezide husi prezidente CNRT atuál Primeiru-MInistru Kay Rala Xanana Gusmão ne’e partisipa husi estrutura Komisaun Polítika Nasionál (CPN, sigla portugés) ho esturura Konsellu Diretiva Nasionál (CDN) hodi halo mós konsolidasaun, nune’e mós rona relatóriu husi membru Bankada CNRT iha Parlamentu Nasionál.
Iha enkontru ne’e maioria membru CPN ho CDN aprezenta ba Kay Rala Xanana Gusmão ho Sekretáriu Jerál partidu CNRT, Francisco Kalbuadi Lay, kona-bá lamentasaun atetudi Ministru Prezidensiál Konsellu Ministru, Hemenegildo Pereira no Embaixadór no Reprezentante Permanente Timor-Leste ba Organizasaun Nasaun Unida (ONU) iha Nova Iorke, Dionísio Babo Soares, ne’ebé halo publikasaun manifestu iha rede sosiál hodi kritika fali Governasaun ne’ebé lidera husi Primeiru-Ministru (PM), Xanana Gusmão no aprezenta komuniasaun ida espekulativu iha rede sosiál atu minimiza Governu.
Fontes kredivel husi partidu CNRT ne’ebé husu atu la bele publika nia identidade ne’e informa ba Hatutan.com katak, iha tmepu badak partidu CNRT sei foti desizaun “sansaun” ba Ministru Hermenegildo Pereira ho Embaixadór Dionísiu Babo Soares, tanba kontribui espalla informasuna falsu iha rede sosiál kona-bá grupu mafia transnasionál ne’ebé deskunfia envolve membru Governu ida, liuliu iha relasaun ho buska no apreensaun ba jogu online no online scamming iha Otél Oe-Upu, Rejiaun Administrativu Espesiál Oé-Cusse Ambeno (RAEOA), foin lalais ne’e.
Fontes ne’e hateten, tuir entendimentu membru CPN no CDN partidu CNRT sira katak tuir loos membru Governu buka hatene kle’an iha parte kompetente sira, liuliu Servisu Nasionál Intelijensia (SNI) ho Polísia Sientifika Investigasaun Kriminál (PCIC) atu buka hatene verasidade no faktu envolvimentu membru Governu iha rede jogu online no online scamming iha Otél Oe-Upu Oé-Cusse. Tanba ne’e, halo membru CPN ho CDN no membru Parlamentu Nasionál husi Bankada CNRT sira la kontente no kondena maka’as.
Iha Xanana nia oin membru CPN ho CDN sira konteta atetude Ministru Hermenegildo Pereira nian tanba espllla informasaun falsu ba li’ur hodi dezakredita flai Governu ne’ebé nia rasik hola parte nu’udár Ministru Prezidénsia Konsellu Ministru.
Membru CPN ho CDN sira mós aprezenta sira-nia lamentasaun ba Kay Rala Xanana Gusmão nu’udár prezidente partidu CNRT no nu’udár Primeiru-Ministru kona-bá enkontru Hermengildo Pereira nian ho lider opozisaun ka Sekretáriu Jerál Partidu FRETILIN, Mari Alkatiri iha nia rezidénsia.
Foin lalais ne’e, Ministru Hermenegildo Pereira públika iha nia konta Facebook privadu hodi hlao públiku mós hakfodak.

Prezidente Partidu CNRT Xanana Gusmão lidera enkontru avaliasuan partidu CNRT, Segunda-kalan (22/09/2025). Foto/Hatutan.com
Tuir mai sita kompletu narativa sira ne’ebé Ministru Hermenegildo Pereira públika iha nia Facebook ho titulu MANIFESTU IDA BA DEFENDE TIMOR-LESTE
## Bolu ba Patriota hotu, Estudante sira, no Defensor Demokrasia nian
*Sidadaun Timor-Leste nian, tempu desizaun boot nia ona to’o.*
Ita-nia nasaun domin tama iha krus dalan perigoza liu husi independensia. Ameasa boot liu ba ita-nia dame, ita-nia demokrasia, no ita-nia soberania rasik la iha ita-nia fronteira sira—maibe iha ita-nia instituisaun laran, halo aat ba ita-nia estadu nia fundasaun sira.
## INIMIGU IHA LARAN NO LIUR
Grupu ida husi ofisial koruptu sira loke portaun ba sindicatu krime transnasional sira husi Cambodja, Malaisia, Macau, no Hong Kong. Kriminal estranjeiru sira ne’e la mai hanesan konquistador ho exersitu, maibe hanesan koruptor ho mala osan raan nian. Sira kompra sistematikamente ita-nia instituisaun sira, ita-nia lei sira, no agora buka kompra ita-nia governu rasik.
*Evidensia klaru no kondena:*
Aviaun privadu sira tun iha ita-nia aeroportu sira lori la’os pasajeiru, maibe *osan $11 millaun iha cash—sanulu resin pakote korupsaun nian entrega ho protesaun governu nian, livre husi inspesaun ho dekretu ofisial. Ne’e de’it parte ki’ik husi **osan $45 millaun* ne’ebe liu ba ema sira-nia liman ne’ebe sei fa’an ita-nia nasaun nia klamar. Funsionariu aeroportu sira haree ho sira-nia matan rasik trafiku korupsaun ne’e ho laran metin. Ofisial governu sira haksolok ho sira-nia ganhu kriminal, planeia atu fahe millaun sira ne’e bainhira sira kaer kargu aas liu iha ita-nia rai.
Escritoriu Nasoens Unidas nian ba Droga no Krime haruka alerta ameasa ne’ebe nunka akontese molok, identifika Timor-Leste hanesan alvu ba infiltrasaun estratejiku husi krime organizadu transnasional. Ita-nia peskiza hatudu krime ne’e nia penetrasaun: rede jogo illegal, operasaun osan susu, rede trafiku umanu, no sentru cyber-scam ne’ebe funsiona ho protesaun estadu nian.
## KAPTURA ITA-NIA ESTADU
Kriminal sira ne’e la de’it subornu ofisial sira—sira *kaer ita-nia instituisaun sira*:
– Sira halo aat ba ita-nia sistema legal, hanesan iha sabotajen deliberadu ba extradisaun Arnolfo Teves, ne’ebe elementu kriminal sira iha ita-nia sistema justisa luta atu proteje terrorista ida to’o momentu ikus.
– Sira infiltra ita-nia korpu regulador sira, fo sira-nia an lisensa falsu atu opera empreza kriminal sira.
– Sira estabelese enklave protejidu sira ne’ebe sira trafiku umanu, na’ok identidade, no halo operasaun fraude eskala industrial ne’ebe atinje ema inosente sira iha mundu tomak.
– Sira tau operativu sira ho kredensial diplomatiku falsu iha nivel aas liu governu nian, reivindika imunidade husi prosekusaun bainhira sira koordenada atividade kriminal sira.
*Ne’e la’os korupsaun—ne’e konquista liu husi investimentu diretu estranjeiru kriminal.*
## AMEASA BA ITA-NIA FUTURU
Kriminal sira ne’e la buka governa—sira buka *iha ita*. Sira haree Timor-Leste hanesan sira-nia estadu mafia pesoal, ne’ebe:
– Ita-nia labarik sira sai visiadu ba sira-nia plataforma jogo
– Ita-nia oan feto sira esplora iha sira-nia rede prostituisaun
– Ita-nia oan mane sira trafiku atu servisu iha sira-nia fabrika fraude
– Ita-nia ekonomia sai makina osan susu ba krime global
– Ita-nia lei sira eziste de’it atu proteje sira-nia empreza kriminal
– Ita-nia soberania sai komodidade atu fa’an no sosa
*Ne’e futuru ne’ebe sira kompra ho sira-nia millaun sira. Ne’e futuru ne’ebe ita tenke rejeita.*
PCIC Halo Investigasaun ba Jogu Online
Primeiru-Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmão, hateten, preokupasaun jogu online la’ós Polísia Nasionál Timor-Leste maka atu halo investigasaun, maibé pertense bá Polísia Sientifiku Investigasaun Kriminál (PCIC).
PM Xanana haktuir bá jornalista sira hafoin remata vizita kortejia bá Komandu Jerál PNTL, Tersa (23/09/2025), katak kazu jogu online akontese tiha ona iha Oe-Upu, RAEOA no kaputura ona na’in bá jogu sira ne’e, tanba ne’e nia konsidera jogu online laiha ona.
Nia afirma iha Oé-cusse kaer tiha ona ema sira ne’e duni tiha ona, maibé dehan katak mosu tan agora ne’e mosu halo nusa fali.
“Entaun imi hakarak hatene katak, agora tenke duni fali, ajente Polisia sira maka bá atu buka tuir ka ne’e insitisaun ida nia servisu, maka hanesan PCIC nia servisu. Ha’u fó ezemplu uluk kaer na’ok de’it manu PCIC bá kaer, ida-ne’e kualidade PCIC?,” PM Xanana afirma.
Husi sorin seluk, Ministru Interriór Francisco da Costa Guterres hateten, jogu online iha prosesu investigasaun, la bele ko’alia bebeik kona-bá ivestigasaun tanba iha ona ivestigasaun.
“Primeiru-Ministru ko’alia tiha ona ne’e, katak husik institusuan seluk hanesan PCIC maka halo hela invetigasaun bá jogu online ne’e, la’ós hotu-hotu atu bá haree leisuk,” Ministru Francisco da Costa Guterres afirma.
Ekipa Hatutan.com