Hatutan.com, (07 Novembru 2025), Díli-Estudante Universitáriu Timor-Leste (EUTL) husu atu Tribunál Rekursu deklara lalais konstitusionalidade ba halakon lei mensal pensaun vitalisia.

Lee Mós: PR Horta Elójia ho Asaun EUTL no Prontu Promulga Lei Halakon Pensaun Vitalísia

Konferénsia imprensa EUTL, Sesta (07/11/2025). Foto/Juvinal Cabral dos Santos

Bainhira Tribunál Rekursu konsiente no dada beibeik atu deklara konstitusionalidade ba halakon pensaun mensal vitalisia, maka EUTL sei organiza manifestasaun hasoru Tribunál Rekursu iha tempu besik.

Portavós EUTL Nelson da Silva liuhusi konferensia imprensa iha kampus Sentral Universidade Nasional Timor Lorosa’e (UNTL), Sesta (07/11/2025),  afirma  vitória kansela sosa karreta no halakon lei pensaun mensal vitalísia la’ós entrega hosi elite, nein hosi partidu sira ne’ebé asentu iha parlamentar tantu opozisaun ka governu, maibé, ida-ne’e nu’udar rezultadu hosi asaun massa ne’ebé EUTL organiza iha ne’ebé rezulta kanek, tohar, raan turuk, terus, susar no kesi-kabun.

Husi presaun polítika povu maubere nian liu husi manifestasaun mak obriga Parlamentu Nasional (PN) hodi aprezenta projetu Lei Nú. 11 ne’ebé debate iha Plenária PN pasa ho unanimidade, votu á-favór 62, abstensaun no kontra zero.

Projetu ne’e nia konteúdu maka revoga ka halakon totál pensaun vitalísia ba eís-deputadu no eís-titulár Órgaun Soberania sira. Ikus mai, Prezidente Repúblika promulga ona lei foun neé hodi halakon totál ona pensaun mensál vitalísia no direitu regalia sira-seluk, no publika ona iha Jornál Repúblika liuhusi Lei Nú. 7/2025, 29 fulan Setembru.

Portavós EUTL Nelson haktuir, hafoin Prezidente Repúblika promulga tiha revogasaun ba Leí Pensaun Mensál Vitalísia (LPMV), iha benefisiáriu sira husi eis-deputadu no eis-titulár orgaun soberanu sira hamutuk ema nain tolu-nulu (30) husu Tribunal Rekursu atu halo fiskalizasaun abstrata susesiva ba lei revogasaun refere liu husi Provedória Direitus Humanus no Justisa (PDHJ) iha loron 24 fulan Outubru, konforme artigu 150.° K-RDTL.

“Ita hotu hatene katak, antes ne’e mós iha benefisiáriu balun halo interpretasaun oioin ba revogasaun lei LPMV ho razaun rua katak, primeiru, lei foun ne’e labele halakon direitu adkiridu tanba konfiansa, protesaun no armonia sosiál no segundu, lei ne’e labele aplika ba kotuk (retroativu) tanba viola prinsípiu naun-retroatividade iha K-RDTL. Maibé, razaun refere la konsege konvense PN no PR, ikus mai, PN aprovadu no PR promulgadu. Kestaun ne’e, ami hakarak alerta ba públiku no liu-liu Tribunal Rekursu katak, tuir doutrina, no konforme ami-nia entendimentu, direitu adkiridu mak nu’udar direitu ne’ebé ema ida hetan ona hafoin kumprimentu ba kritériu legál-normativu,” Nelson esplika.

Direitu ne’e adkire antes mudansa ba norma ne’ebé fó fatin ba indivíduu ida atu hetan direitu refere, hatene katak LPMV mak durante ne’e regula benefísiu no regalia ne’ebé fó ba eís-deputadu no eís-titulár órgaun soberania sira. No, bainhira EUTL hamutuk ho kamada sosiál halo asaun-masa, PN no PR revoga tiha lei refere.

“Maibé, benefisiáriu sira kontinua buka dalan oioin, hakarak atu mantein nafatin direitu adkiridu ka benefisiu refere. Signifika, sira hakarak atu lei foun ne’e labele halakon sira-nia direitu atu sira kontinua simu pensaun mensál no goza direitu regalia sira to’o mate alias aldeia la fila. Ami la konkorda argumentu refere, no hakarak esplika ba públiku no liu-liu ba Tribunal, direitu adkiridu la’ós direitu absolutu no inerente iha indivíduu ida. Direitu refere la’ós fundamentál, maibé konsede ka fó liuhusi lei espesifika ne’ebé PN hamosu iha 2006, 2007 no altera iha 2017. Ita labele asegura direitu adkiridu indivíduu ida nian, venkuantu sorin-seluk povu barak maka sei moris ki’ak, terus no susar,” Portavós EUTL  ne’e hateten.

“Ami-nia pozisaun maka hakarak hateten ba Tribunal Rekursu  (TR) hodi deklara konstituisionál ba revogasaun LPMV. Tanba revogasaun ba lei refere la viola K-RDTL. Ami mós alerta ba komité baze universitáriu, movimentu sosiál no povu tomak kontinua organiza an, diskusaun, foku no maxima vijilánsia ba TR. Atu kontinua reziste, ita tenke vijilánsia atu TR bele deklara kontituisionál lalais ba lei sitada, atu ita bele halakon totál

pensaun mensál vitalísia iha Timor-Leste. Se enkuantu, desizaun TR mak la tuir ezijénsia EUTL no Povu Maubere nian, maka EUTL ho povu maubere sei tun ba batalla iha tribunal oin,”  portavós EUTL informa.

Jornalista: Juvinal Cabral dos Santos