Hatutan.com, (21 Agostu 2021), Díli—Diskusaun iha grupu jornalista Timor-Leste nian, liuliu profisionál jornalista sira ne’ebé halibur malu iha organizasaun jornalista Timor Leste Press Union (TLPU) hatudu sinál katak TLPU oras ne’e hakat daudaun iha  dalan sanak, entre kongresu estraordináriu ka fahe-malu ba organizasaun foun, Uniaun Profisionál Jornalista Timor-Leste (UPJTL, sigla portugés).

Logotipu UPJTL

Hosi sorin seluk, membru TLPU purvolta ema  100-resin liuhosi diskusaun informál “reklama” ba estrutura atuál, ne’ebé lidera hosi prezidente Manuel Pinto, atu uza “boa-fé” halo kongresu estraordináriu ka rezigna-aan ona hosi kargu prezidente TLPU. Maibé hosi seluk, mosu grupu ne’ebé mós maioria membru TLPU no balun asume hela kargu ezekutivu TLPU  nian komesa mobiliza malu  atu inisia organizasaun UPJTL. 

Daudaun ne’e membru sira hosi TLPU balun mobiliza malu atu halo a-baixu asinadu ka “petisaun” atu submete ba estrutura TLPU atuál, inklui mós fundadór sira TLPU nian atu bele  halo lalais kongresu estraordináriu ida hodi salva TLPU.

Grupu ‘petisionáriu’ TLPU sira ne’e konsidera katak durante mandatu TLPU ne’ebé lidera hosi Manuel Pinto ho Sekretáriu Jerál, Horacio Babo,  la kumpre sira-nia promesa durante kampaña iha kongresu laran.

Grupu “petisionáriu”  ne’ebé halo mobilizasaun “klandestina” hela ne’e  reklama,  tempu ona atu iha kongresu estraordináriu ka di’ak liu maka prezidente atuál rezigna-aan, tanba la kumpre promesa  no sira la konsege halo servisu tuir  Estatutu TLPU nian iha artigu 6 (prinsípiu) hateten, iha kompromisu atu hala’o servisu jornalizmu bazeia ba konstituisaun ho lei ne’ebé vigora iha nasaun RDTL no Lei Komunikasaun Sosiál.

Seluk fali, konsidera prezidente Manuel Pinto, inkompatibilidade ona ho estatutu TLPU nian, artigu 9 ne’ebé regula membru sira. Iha artigu ne’e hateten, membru TLPU mai hosi jornalista Timoroan, ne’ebé servisu iha mídia nasionál no internasionál, maibé tenke iha dokumentu ruma (Kartaun Jornalista/dokumentu seluk) hodi justifika katak jornalista ne’e servisu duni iha media no mós tuir Lei Komunikasaun Sosiál.

Enkuantu prezidente Manuel Pinto, la’ós ona jornalista. Nia funsaun  nu’udar prezidente Agência Notisioza Timor-Leste TATOLI, Institutu Públiku (I.P) ne’ebé ho natureza nomeasaun polítiku, inkompatibilidade ho profisaun jornalista tuir artigu 17 Lei Komunikasaun Sosiál.

Iha 2019, TLPU realiza kongresu nasionál hodi hili Manuel Pinto nu’udar presidente TLPU ba periodu 2020-2024.

Hafoin simu posse iha janeiru 2020, estrutura atuál hahú servisu ba konsolidasaun organizasaun no  buka oportunidade atu bele kapasita membru liuhosi kooperasaun ho instituisaun edukativa balun iha Díli laran atu bele oferese kursu ba membru sira.

Akordu kooperasaun ho intensaun atu fó kapasitasaun ba nia membru jornalista sira, kompostu hosi; ida, halo ho Conselho de Imprensa de Timor-Leste (CI), mas laiha follow-up no mós akordu seluk fali maka estabelese akordu  ho Institute of Education (IE) atu fasilita formasaun lian Inglés ba jornalista membru TLPU, maibé akordu entendimentu ne’e hela ho akordu iha meza-leten tanba la aplika iha pratika. 

Sekretáriu Jerál TLPU, Horacio Babo . Imajen/Dok.TLPU

“Situasaun sira pandemia COVID-19 halo ita nia atividade lubun ida, liuliu relasiona ho kapasitasaun ba membru sira no dezenvolvimentu instituisaun la la’o tuir ita nia alvu ka ita hotu nia espetativa,”  hateten Sekretáriu Jerál TLPU, Horacio Babo iha entrevista ida ho Hatutan.com, foin lalais ne’e.

Molok ne’e, iha loron 11 fulan Agostu, tinan ne’e, Hatutan.com ba hasoru  direta ho prezidente TLPU, Manuel Pinto, iha edifísiu Tatoli,I.P, Farol, Dili, atu halo entrevista sobre situasaun TLPU nian. Infelizmente, Manuel Pinto, labele  atende entrevista ho Hatutan.com. Nune’e, nia rasik orienta ba halo entrevista de’it ho Sekretáriu Jerál TLPU,  Horacio Babo, atuál diretór ida iha Rádiu Televizaun Timor Leste empreza Públiku (RTTL,E.P).

Horacio hateten, pandemia Covid-19 mai tan ho Estadu Emerjénsia, Serka Sanitária no Konfinamentu Obrigatóriu iha Dili laran, fó implikasaun boot ba programa sira TLPU nian, liuliu programa sira ho karater halibur malu labele ona no la biban atu halo, inklui esforsu balun ba programa kapasitasaun institusionál nian pendente tiha.

Kona-ba espetativa membru sira nian tenke halo ona kongresu estraordináriu, Horacio Babo, responde katak, estrutura atuál halo ona komunikasaun no enkontru ho  fundadór TLPU  sira atu oinsá tur hamutuk hodi buka solusaun ne’ebé di’ak atu bele garante hikas funsionamentu organizasaun nian tuir matadalan ka estatutu ne’ebé iha.

“Ita iha faze konsultasaun ho fundadór no estrutura sesante iha TLPU, inklui mós membru komisaun sira iha TLPU nia laran, atu ita haree hamutuk oinsá mak ita hakat ba kongresu ka konferénsia hodi hili estrutura foun atu bele lidera organizasaun ne’e,” Horacio Babo afirma tan.

Mezmu parte sira komunika malu ona iha nivel internal TLPU nian ho fundadór TLPU sira, maibé to’o oras ne’e seidauk iha lampu kinur kona-ba loron fiksu kongresu estraordináriu nian.

Iha hela faze diskusaun iha internál TLPU kona-ba “reklamasaun” kongresu estraordináriu, teki-teki de’it indivíduu estrutura TLPU balun hamutuk ho membru TLPU balun mobiliza malu ona hodi halo enkontru preparativus ba estabelese organizasaun foun ho naran UPJTL. 

Grupu WhatsApp membru UPJTL

Iha lia-anin ne’ebé huu tama to’o grupu diskusaun TLPU katak iha indikasaun UPJTL ne’e nu’udar organizasaun kompetitivu ho TLPU no iha relasaun forte ho estrutura TLPU atuál sira, ho mensajen ida katak prezensa UPJTL ne’e fó presaun katak bainhira membru sira kontinua obriga halo kongresu estraordináriu, maka sira lubun sei sai hosi TLPU hodi deklara harii organizasaun ketak.

“Ha’u lembra. Iha loraik ida, teki-teki de’it prezidente TLPU, Manuel Pinto, mosu iha Largo Lecidere, hodi halo enkontru ho jornalista sira grupu Largo Lecidere. Iha enkontru ne’e, ha’u rona rasik, Manuel Pinto hateten, imi mesak labarik de’it maka organiza atu halo kongresu estraordináriu. Ha’u maka hanoin fali imi. Se imi halo organizasaun foun, ha’u  prontu ajuda buka osan ba imi,” haktuir fontes ida (lakohi atu publika nia identidade)  ne’ebé partisipa iha enkontru momentu ne’ebá ba Hatutan.com   

Hatutan.com halo tentativa atu konfirma ho Manuel Pinto, kona-ba situasaun sira-ne’e. Infelizmente, Manuel Pinto, hateten de’it katak servisu tomak TLPU nian, nia entrega ka halo tiha ona delegasaun kompeténsia ba Sekretáriu Jerál TLPU, Horacio Babo.

“Infelizmente situasaun atu harii UPJTL ne’e sei hanesan hela informasaun. Ami estrutura TLPU seidauk iha serteza informasaun ne’e tanba to’o oras ne’e ami estrutura seidauk simu karta rezignasaun ruma ne’ebé sai hanesan fundamentu ka indikadór atu hatudu katak membru no estrutura balun hosi TLPU funda ona organizasaun foun. Maibé karik ida ne’e iha no akontese nafatin, respeita desizaun ne’ebé iha no ita hamutuk nafatin hanesan ema professional iha organizasaun diferensa atu promove no defende direitu jornalista sira nian,” Horacio Babo hateten.

Lori TLPU nia naran, Horacio Babo,  husu atu membru sira ne’ebé ho inisiativa rasik harii asosiasaun foun tenke iha korajen atu nakloke ba públiku hodi hato’o rezignasaun, atu nune’e, labele mosu implikasaun ba iha kongresu estraordináriu TLPU nian ne’ebé sei realiza iha tempu badak.

 Fukun hosi kazu jornalista Eugenio Pereira iha Tatoli,I.P

Informasaun ne’ebé Hatutan.com asesu hosi fontes sira membru TLPU no fundadór balun hosi TLPU rasik deklara katak, dezentendimentu iha TLPU nia laran to’o provoka hamosu grupu ba reklama kongresu estraordináriu, hun ne’e mai hosi desizaun internál Tatoli,I.P nian, ne’ebé Konsellu Diretiva Tatoli,I.P nian hola desizaun  muda jornalista Eugenio Pereira nu’udar jornalista Agência Tatoli nian iha área kobertura Defeza no Seguransa ba fali servisu diresaun lojístika hanesan funsionáriu lojístika provizóriu.  

Hatutan.com mós buka informasaun kona-ba jornalista Eugenio Pereira foti kestaun ne’e ba TLPU atu bele lori prosesu ba oin ka halo advokasia, maibé to’o agora jornalista Eugenio Pereira, la foti kestaun no nia simu desizaun hodi muda nia hanesan jornalista ba fali funsionáriu lojístika.

Tuir membru sira nia opiniaun katak tuir loos prezidente TLPU, Manuel Pinto, tenke defende jornalista sira-nia direitu tuir natureza TLPU nian, maka defende jornalista sira-nia dignidade no integridade profisionál.  Maibé ba kazu jornalista Eugenio Pereira nian, prezidente TLPU hanesan mós prezidente Tatoli,I.P maka foti desizaun “ignora” tiha nia karater hanesan prezidente TLPU hodi fó “kastigu” ba nia membru rasik Eugenio Pereira iha Tatoli,I.P. hasai nia hosi jornalista ba funsionáriu lojístika.

Hatutan.com halo esforsu atu halo entrevista direta ho membru TLPU, Eugénio Pereira, maibé nia lakohi atende entrevista tanba situasaun ne’e internal Tatoli, I.P nian.    

Buka halo konfirmasaun mós ho asuntu ne’e ba prezidente Tatoli,I.P, Manuel Pinto, atuál prezidente TLPU, maibé bainhira ba hasoru nia sekretaria gabinete iha edifísiu Tatoli,I.P hodi aprezenta intensaun hosi entrevista ne’e no bainhira sekretaria gabinete ba hateten ba prezidente Tatoli,I.P  atu halo entrevista, maibé hosi sekretaria gabinete hateten de’it katak prezidente Tatoli.I.P la disponivel halo entrevista no husu atu  Hatutan.com ba halo entrevista ho Sekretáriu Jerál TLPU, Horacio Babo.

Vise-prezidente asuntu Esteriór rezigna-aan

Karta rezignasaun hosi Vise-Prezidente TLPU ba asuntu Esteriór, Raimundo Oki.

Baze ba polémika no akuzasaun hosi membru sira katak estrutura atuál la halo servisu no laiha programa servisu ba TLPU durante ne’e, maka iha loron 21 Jullu 2021, Vise-Prezidente asuntu Esteriór,  Raimundo Oki, submete nia karta rezignasaun ba estatura TLPU.

Iha karta ne’ebé dirije diretamente ba prezidente TLPU, Manuel Pinto no koñesimentu ba Sekretáriu Jerál TLPU, Horacio Babo, editor no jornalista online The Oé-Cusse Post (TOP)  aprezenta razaun rezigna-aan hosi Vise-Prezidente TLPU tanba nia konsiente katak, hafoin simu tomada de posse asume kargu ne’e nia la konsege halo nia funsaun nu’udar Vise-Prezidente TLPU ba asuntu esteriór.  

Fundadór TLPU preokupa

Iha ámbitu serimónia asina akordu entre Conselho de Imprensa Timor Leste (CI) ho RTTL,E.P iha edifísiu CI, Kintál-Boot, Dili, kinta (19/08/2021), Hatutan.com, halo entrevista ho fundadór TLPU, José Belo kona-ba situasaun TLPU nian ne’ebé iha dalan sanak.

José Belo, atuál prezidente RTTL,E.P, klarifika katak, nia hahú preokupa ho situasaun ne’ebé TLPU enfrenta tanba nia mós rona katak, maioria hosi membru husu atu iha kongresu estraordináriu hodi buka lideransa ideal ne’ebé bele jere no lidera TLPU tuir baze legal ne’ebé hatuur ona iha estatutu TLPU nian.

José Belo, prezidente TLPU periodu 2010-2014 ne’e buka ona meius oinsá atu bele solusiona naksalak ne’ebé iha hodi fó solusaun ida di’ak ba funsionamentu TLPU nian. Maske nune’e, fundadór  TLPU sei nafatin tau konsiderasaun ba estrutura atuál, atu hamutuk fó hanoin ba malu hodi hadi’ak ka mellora organizasaun ne’e ba futuru.

“Em prinsípiu ita lakohi ultrapasa estrutura atuál, tanba ne’e hanesan fundadór ami ba hasoru estrutura atuál atu sira ho membru sira simu malu hanoin hodi buka solusaun ba problema ne’e,” José Belo hateten.

Fundadór TLPU, José Belo. Imajen/Tatoli

“Fundadór sira iha opiniaun maibé avaliasaun ba servisu ne’ebé estrutura atuál halo mai hosi membru sira tanba sira eleitu liuhosi kongresu, ita husu atu hotu-hotu iha hanoin ida atu lori organizasaun ne’e ba dalan loos tuir estatutu haruka,” José Belo afirma tan.

Kona-ba membru balun TLPU nian atu harii organizasaun foun, José Belo, hateten ema hotu iha liberdade atu halo organizasaun no asosiasaun tanba garante iha Konstituisaun RDTL.

Nia dehan, organizasaun foun ne’ebé mosu ne’e direitu sidadaun hotu nian naran katak organizasaun ne’e mosu atu fó valor ba membru organizasaun nian no sai hanesan mahon ne’ebé bele asegura membru sira hosi konflitu de interese ne’ebé sei lori impaktu ba karreira professional jornalista nian.

TLPU hanesan organizasaun jornalista profisionál iha nia estatuta rasik no iha artigu 19 kona-ba Kongresu Estraordináriu, hateten sei konvoka kongresu nasionál ho razaun katak :

1. Tanba Prezidente lakon ka mate (berhalangan tetap)
2. Ezonerasaun tanba viola estatutu organizasaun
3. Rezigna-aan.
4. Komete krime no hetan sentensa ona iha Tribunál
5. Transformasaun naran Organizasaun

Iha fali artigu 20 Estatutu TLPU nian kona-ba regula direitu atu hala’o kongresu estraordináriu  bele mai hosi;

1. Prezidente, Vise-Prezidente ka Sekretáriu Jerál
2. Mai hosi Konsellu Lejizlativu
3. Membru TLPU iha direitu atu konvoka kongresu nasionál no tenke hetan 2/3 hosi totál membru TLPU

 CI apoiu organizasaun jornalista sira-nian

Prezidente CI, Virgílio Guterres. Imajen/Dok.CI

Conselho de Imprensa Timor Leste (CI) nu’udar órgaun  independente Estadu nian ida ne’ebé atu tau matan ba konduta profisionál no etika kona-ba profisionál sira jornalizmu no operadór meiu komunikasaun sosiál nian sira, nune’e mós garante atu kumpre kondisaun ba asesu no hala’o atividade jornalistika sira (artigu 43 Lei Komunikasaun Sosiál) no tuir nia kompeténsia iha artigu 44  iha alínea J) mensiona CI apoiu organizasaun jornalista sira nian ba iha dezenvolvimentu kompeténsia profisionál, téknika no intelektuál jornalista sira-nian.

“Ba konstituinte sira ne’ebé legálmente hola parte iha CI nia mahon presiza rejistu atu nune’e bele tama iha sistema hodi fó baze legal ba CI atu ikus mai bele halo transferénsia hodi bele finansia atividade formasaun sira ho orsamentu Estadu ne’ebé CI iha,” prezidente CI, Virgílio Guterres, hateten hodi responde Hatutan.com.

Ba organizasaun foun ne’ebé atu mosu tan iha tempu badak, hanesan UPJTL ho seluk tan, CI  hato’o sira-nia apresiasaun, tanba hatudu sinál di’ak tanba liuhosi asosiasaun hirak ne’e Jornalista sira bele fahe koñesimentu liuhosi formasaun no diskusaun ne’ebé iha, atu bele eleva koñesimentu membru asosiasaun nian.

“Harii organizasaun ida la’ós tanba lagosta malu, maibé harii ho objetivu no iha prinsípiu rasik atu defende no kontra diskriminasaun, dezigualdade iha redasaun ka mídia nia laran,” Virgílio Guterres subliña.

CI laiha lejitimidade atu intervein saida mak akontese iha TLPU nia laran, maibé husu atu parte hotu iha TLPU buka malu tuur hamutuk hodi solusiona problema ne’ebé organizasaun ne’e enfrenta.  Maibé CI prontu atu fó apoiu bainhira kongresu estraordináriu ne’e akontese ho objetivu atu hadi’a funsionamentu organizasaun nian,

Tuir lei ne’ebé iha, ba oin reprezentante jornalista iha CI la reprezenta ona hosi asosiasaun sira, maibé sei diretamente hili hosi jornalista ne’ebé iha karteira profisionál liuhosi konferénsia nasionál ida ne’ebé akumulativu no involve membru hosi asosiasaun jornalista hotu.

 Hosi PC ba TLPU

 Organizasaun Jornalista Timor Leste, Timor Leste Press Union (TLPU) nu’udar organizasaun ne’ebé halibur jornalista sira.

TLPU mai hosi   Press Club transforma ba naran Timor-Leste Press Club (TLPC) liuhosi Kongresu Nasionál ba dahuluk, iha loron 9 fulan Agostu tinan 2008.

Iha loron 8 fulan Fevereiru tinan 2014, estrutura no membru TLPC hala’o kongresu ekstra-ordináriu iha salaun konferénsia Ministériu Solidariedade Sosiál, hodi transforma naran Timor-Leste Press Club (TLPC) ba Timor-Leste Press Union (TLPU).

Iha konferénsia estraordináriu ne’e maioria kongresista sira aprova transformasaun naran TLPC ba TLPU no mós deside iha futuru ema ka grupu labele uza naran TLPC ne’e ba interrese privadu ka grupu.

Tempu ne’ebá liuhosi lideransa prezidente TLPU, José Belo ho estrutura konsolida TLPU iha nivél nasionál no internasionál.

Liuhosi kongresu International Federation of Journalists (IFJ) ba dala-XXIX iha Fransa iha tinan 2016, simu adezaun TLPU hanesan membru permanente IFJ nian to’o ohin loron, no nu’udar membru permanente IFJ iha direitu vota iha kongresu IFJ nian, kada tinan, inklui iha direitu ba simu apoiu finansiál no advokasia hosi IFJ ho mós iha direitu atu vota iha kongresu IFJ no obrigasaun selu kuota ba IFJ kada tinan purvolta $150.00. (bit)