Hatutan.com, (27 Janeiru 2023), Díli—Iha Sesta 27 Janeiru 2023, Conselho Imprensa (CI) fasilita Assosiasaun Jornalista Timor  Leste (AJTL) hodi realiza konferénsia atu hili kandidatu foun CI nian ba Restante Mandatu periúdu 2021 to’o 2025, iha Delta Nova, Díli.

Membru Conselho Imprensa (CI) hasai foto hamtuku hafoin realiza konferénsia hodi hili kandidatu foun CI nian ba Restante Mandatu periúdu 2021 to’o 2025, iha Delta Nova, Díli, Sesta (27/01/2023).

Konferénsia ne’e realiza, atu hili duni membru foun ida hosi AJTL hodi substitui Virgílio da Silva Guterres ne’ebé rezigna an iha loron 12 fulan Dezembru 2022, bainhira Parlamentu Nasionál (PN) eleze nu’udár Provedór Direitus Humanus no Justisa (PDHJ) bá periúdu 2023 to’o 2027.

Lee Mós: Pedidu Rezignasaun Virgílio Guterres Aprovadu, Francisco Belo Prezidente Interinu CI

Molok atu hakat to’o iha konferénsia ida-ne’e, CI halo uluk sosializasaun bá estrutura organizasaun Jornalista tolu ne’ebé eziste iha Timor Leste hanesan Assosiasaun Jornalista Timor Leste (AJTL), Timor Leste Press Union (TLPU) ho União Profisionál  Jornalista Timor Leste (UPJTL), kona-bá prosesu, mekanizmu no kritéria eleisaun nian bazeia ba Lei Komunikasaun Sosiál no Estatutu Conselho Imprensa rasik.

Iha sosializasaun ne’e, parte CI esplika katak, eleisaun ida ne’e hodi kompleta restante mandatu, nune’e CI entrega fila-fali bá AJTL mak kontinua hili ninia membru ida tuir mekanizmu ne’ebé antes ne’e utiliza hodi hili Virgílio da Silva Guterres, no estrutura hosi organizasaun jornalista sira nian mós konkorda hodi ikus mai CI realiza duni konferénsia ba eleisaun nian.

Sekuénsia hosi konferénsia ne’e, bazeia bá ajenda ne’ebé prepara hosi CI, iha tuku 09:00-10:00 realiza uluk diskursu hosi Diretór Ezekutivu CI, Rigoberto Monteiro, Diskursu hosi Prezidente CI sesante hanesan mós atuál Provedór Direitus Umanus no Justisa (PDHJ), Virgílio Guterres no mós diskursu hosi Prezidente AJTL, Zevonia Vieira.

Sesaun tuir mai iha tuku 10:20 to’o 12:00, CI hili Altino da Cruz, Zevonia Vieira no Carlos Malilaka hodi lidera meza, CI liu hosi ninia Diretór Rejistu no Apoiu Jurídiku, Zenilton Zeneves esplika dala ida tán kona-bá prosesu, mekanizmu no kritéria liuliu aprezentasaun kandidatura no direitu votantes tuir Lei Komunikasaun Sosiál nian bá konferénsista sira.

Diretor Rejistu no Apoiu Joluridiku, Zenilton Zeneves mós husu katak, bainhira parte balun konsidera CI halo violasaun ba Lei Komunikasaun Sosiál iha ámbitu eleisaun nian ne’e,  bele halo rekursu.

Baze eleisaun reprezentante jornalista ba CI hodi substitui membru rezignadu Virgilio da Silva Guterres ba restante mandatu 2021-2025  tuir Dekretu-Lei Nu:25/2015  iha artigu 20 (knaar hotu ona) númeru 4 ho númeru 5 hateten; 4. Bainhira knaar membru ida CI nian maka la hala’o tanba laiha ema ida maka okupa, substituisaun ba membru ne’e sei hala’o iha loron 90 nia laran nu’udár prazu másimu hafoin halo tiha verifikasaun, katak membru foun ne’ebé hili ne’e sei halo ho forma hanesan ne’ebé halo ba membru ne’ebé nia atu substitui ne’e.

Númeru 5 hateten katak,  Substituisaun ba membru CI nian ne’e sei la implika ba kontajen foun ba tempu ne’ebé mandatu remata, iha loron ne’ebé prevee tiha ona ba mandatu nia rohan ba membru ne’ebé hetan substituisaun ne’e.

Konsilleiru Eleito bá CI, Amito Araújo.

Tama bá sesaun kampaña no eleisaun iha tuku 14:00 to’o anunsiu rezultadu votasaun ne’e, Prezidente Meza Altino Freitas anunsia kandidatu na’in-rua mak hanesan Amito Araújo ho nia proponente ema na’in 23 no Lírio da Fonseca ho nia proponente ema na’in 23.

Hafoin aprezentasaun, meza fó tempu ba forum atu halo intervensaun, kontesta ka propsta seluk ruma kona-bá kandidatu na’in-rua ne’e.

Iha sesaun ida-ne’e mós meza fó tempu bá Sekretáriu Jerál TLPU, Zezito da Silva ne’ebé hetan konvite hanesan bainka tanba nia hiit liman dala barak.

Bainhira meza fó tempu hodi ko’alia, Zezito da Silva si’ak AJTL katak AJTL kandidata Lirio da Fonseca ne’e hanesan dezrespeitu ba TLPU tanba Lírio Fonseca hanesan fundadór no membru ativu TLPU nian.

“AJTL kandidata Lírio Fonseca ami konsidera katak AJTL laiha étika, la respeita organizasaun TLPU. Tanba ne’e estrutura TLPU husu ba Lírio da Fonseca tenke rezigna an hosi TLPU,” Zezito ko’alia ho lian makaas iha konferénsia laran maski nia hanesan bainaka.

Bainhira nia ko’alia ho lian makaas, Prezidente da meza Altino Freitas intervein kedan hodi fó órden atu husik hela mirofone tanba konsidera la’ós kestaun relevante iha konfénsia ne’e.

“Ok, loos ona ita boot nia perguntas ne’e la relevante iha konferénsia ne’e no husik hela tempu ba konferensista sira hosi AJTL atu ko’alia,” Altino hateten.

Kandidatu Lírio da Fonseca.

Iha ámbitu ida-ne’e, konferensista sira mós hakilar makaas hodi duni sai Sekretáriu Jerál TLPU hosi salaun konferénsia tanba konsidera la respeita AJTL hanesan na’in bá konferénsia ida-ne’e.

“Sai, sai hosi ne’e! ne’e ami nia konferénsia. Labele halo barullu, tanba ita boot laiha direitu iha ne’e,” konferénsista sira hakilar makaas ezije Zezito Silva atu husik hela salaun ne’e.

Maski konferensista sira hakilar makaas, maibé ikus mai meza konsege neutraliza situasaun no kontinua hikas konferénsia ne’e no iha diskusaun ne’e Sekretáriu Jerál TLPU koko nafatin hiit liman atu halo tán intervensaun maibé meza la fó oportudade tanba konsidera intervensaun la relevante no laiha sentidu respeitu ba CI ho AJTL.

Iha fatin hanesan, Kandidatu Lírio Fonseca mós hetan oportunidade hodi esplika katak, antes ne’e nia lee iha média sosiál, iha membru AJTL balun mensiona nia naran hanesan kandidatu hodi substitui Konsilleiru Virgílio Guterres iha CI.

Hanesan fundadór AJTL, Lírio da Fonseca la fó komentáriu buat ida kona-bá informasaun ne’e iha média sosiál, maibé liu tiha loron hira Lirio simu duni kontaktu hosi membru AJTL balun ne’ebé hakarak kandidta nia iha konferénsia.

“Ha’u informa kedan ba Prezidente TLPU, depois liu minutu balun Prezidente TLPU manda fali mensajen liu hosi WA katak, estrutura liu hosi desizaun koletiva la aseita atu ha’u kandidata an. Maibé, ha’u dehan ha’u seidauk hatán ba kolega sira nia pedidu ne’e imi la aseita uluk ona ne’e  oinsa. Tanba ne’e ha’u mós  informa ba Sekretáriu Jerál TLPU iha loron ne’e kedan,” Lírio esplika.

Iha loron rua tuir-mai, Sekretáriu Jerál TLPU manda mensajen liu hosi WA katak, nia hakerek ona karta ida atu manda ba Lírio da Fonseca ho konteúdu la aseita no bandu Lírio da Fonseca atu kandidata an.

“Maibé ha’u lakohi atu foti karta ne’e tanba ha’u seidauk hatan kona-bá konvite ne’ebé hato’o mai ha’u hosi membru AJTL. Ha’u sei bá konfirma AJTL kona-bá sira nia konvite no husu esplikasaun kona-bá sira nia estatutu AJTL hodi konfirma loloos lai tanba ha’u mós hanesan fundadór AJTL no agora ativu hela hanesan jornalista no fotográfu inklui iha karteira profisionál hosi CI,” nia esplika tán.

Depois de halo konsulta ho membru balun hosi AJTL kona-bá ne’e, Lírio marka duni enkontru ho estrutura TLPU nian iha sekretariadu Taibesi no esplila katak iha konvite ne’e membru balun iha AJTL mak husu atu sai kandidatu hanesan Fundadór AJTL.

“Ha’u bá hanesan fundaór AJTL maibé tanba ha’u membru TLPU, nune’e sira sei respeita nafatin ha’u nia membru no sei la book ha’u nia membership iha TLPU tanba ha’u mós la viola estatutu. Maibé, estrutura husu ha’u atu rezigna an hosi TLPU no ha’u hatan katak ha’u sei la rezigna an. Se imi mak hakarak hasai ha’u entaun fó kedan karta rezignasaun ne’e mai,” nia konta tuir.

Lírio haktuir katak, iha enkontru ne’e mós Sekretáriu Jerál TLPU, Zezito Silva informa katak nia prepara ona senáriu atu halo barullu iha konferénsia ne’e no ikus mai realiza duni.

“Ha’u lamenta tebtebes ba estrutura TLPU liu liu Sekretáriu Jerál ne’ebé ba halo barullu ka hakilar-hakilar iha AJTL nia konferénsia. Hatudu ita nia inkapasasidade hanesan líder organizasaun jornalista ida. Hanesan fundadór no inisiadór triste ho hahalok imorál ida-ne’e. Ne’e hatudu katak, nia laiha kapasidade lideransa no mós hatudu ódiu no vingansa ba malu,” Lírio lamenta.

Prezidente AJTL Lamenta

Hosi parte AJTL mós la satisfás ho Sekretáriu Jerál TLPU ne’ebé tenta atu estraga konferénsia AJTL nian hodi halo intervensaun durante iha preparasaun aprezenta kandidatura.

“Nia la merese no laiha direitu atu ko’alia tanba nia la’ós konferensista AJTL nian. Nia hetan konvite hosi CI ho AJTL atu partisipa no akompaña de’it mais la’ós atu halo barullu tanba nia laiha direitu hanesan konfresista sira inklui fundadór AJTL nian. Dala ida tán AJTL la satisfás ho hahalok ne’e tanba ida-nee parte hosi la respeita organizasaun nia uma laran no konferénsia,” Prezidente AJTL Zevonia Vieira lamenta.

Zevonia Vieira  mós fundamenta katak, konferensista sira kandidata Lírio da Fonseca tanba estatutu AJTL fó dalan.

“Lirio da Fonseca hanesan fundadór AJTL, ativu hela iha serbisu jurnalizmu no iha karteira profesionál hosi CI. Nia iha direitu hanesan no eleisaun mak deside,” argumenta.

Amito Eleitu ho Votus 66

Konsilleiru Eleito bá CI, Amito Araújo ho kandidatu Lírio da Fonseca.

Iha prosesu eleisaun ne’e, rezultadu finál Jornalista Amito Araújo eleitu hanesan konsilleiru ba CI ho votus 66 hosi totál membru eleitores AJTL 105 no halakon Lírio da Fonseca ho votus 38 no votu nulu ida.

Iha diskursu, Konsilleiru eleitu hateten, rezultadu ne’e la signifika atu iha kompetisaun entre kandidatu ida ho kandidatu seluk, maibé ne’e atu hatudu ba públiku katak jornalista sira la’ós ko’alia no hakerek de’it kona-bá demokrasia maibé ta’u mós iha prátika atu garante demokrasia buras nafatin iha país ne’e.

“Ha’u fó ha’u nia votu konfiansa ba kolega jornalista sira atu fó ita bo’ot sira nia apoiu nafatin hamutuk ho konseleiru sira seluk no mos estrutura ezekutivu CI nian, nune’e hamutuk garante liberdade imprensa no liberdade espresaun,” Amito Araújo, hateten.

Servisu sira ne’ebé sei halo hanesan konselleiru iha CI sei integra ho programa sira ne’ebé CI rasik iha liu hosi programa anuál ne’ebé iha, tanba ne’e sei kontribui ho esforsu atu lori susesu ba instituisaun ne’e.

Prezidente CI interinu, Konsilleiru Francisco Belo Simões hato’o parabéns ba AJTL ne’ebé hamutuk ho CI hodi realiza konferénsia ida-ne’e, hodi hili membru ida atu substitui Konsilleiru sesante Virgílio Guterres.

Maski prosesu hili Konsilleiru foun ne’e  liu hosi AJTL, maibé reprezentasaun ne’e la’ós reprezenta AJTL maibé jornalista Timor-Leste tomak.

Prezidente CI Interinu, Francisco Belo. Foto/Hatutan.com.

“Maun Amito Araújo nia fatin hodi substitui maun Virgilio Guterres la’ós reprezenta AJTL de’it maibé reprezenta jornalista timoroan hotu ne’ebé hala’o knar ka hala’o profisaun hanesan jornalista,” Francisco Belo hateten.

Fó mós parabéns ba fundadór AJTL Lirio Fonseca ne’ebé ho korazen no dedikasaun hodi kandidata an ona iha prosesu ida-ne’e.

Iha prosesu ne’e laiha ida mak lakon no laiha ida mak manan, se lakon hotu-hotu lakon no manan mós hotu-hotu mak manan, tanba reprezentasaun iha CI ne’e jornalista hotu nian.

Ba Konseleiru eleitu, mai hamutuk iha CI atu tane no servi de’it ba liberdade imprensa no liberdade espresaun. Buat ne’ebé mak hakarak atu enkoraza jornalista no média na’in sira maka hatur independênsia editoriál no independênsia jornalista sira nian.

Iha tinan 2023 nu’udár tinan kritiku no tinan polítiku, ba jornalista no media sira oras ne’e tama daudaun ona ba iha faze kampaña politika no partidu polítiku sira hahú hala’o sira nia atividade iha baze, ida ne’e sai dezafiu boot oinsa atu média no jornalista sira mantein independênsia editoriál no independênsia jornalista nian.

“Maski tinan krítiku no tinan politiku, ita sira jornalista la’ós ema politiku. Saida mak ita bele halo maka hala’o servisu ba interese públiku, interese povu no obedese de’it ba kódigu konduta  hanesan guiaun ida atu ita halo ita nia servisu ho professionál liu tán,” Francisco Belo subliña.

Jornalista: Vito Salvadór