Connect with us
Pakote Ahi

Justisa & Krime

CAC Hato’o Relatóriu Annuál 2021 ba PN

Published

on

Hatutan.com, (30 Maiu 2022), DíliSenior Management Comissão Anti-Corrupção (CAC) kompostu husi Komisariu Sergio Hornai, Komisariu Adjuntu nain tolu; Alexandre Freitas, Augusto Castro, Luis Sampaio no estrutura Espesialista Anti-Korrupsaun (EAK) nian Segunda-feira (30/5) ne’e mai hato’o Relatoriu Annual tinan 2021 iha Plenaria Uma Fukun Parlamento Nasional (PN).

Senior Management Comissão Anti-Corrupção (CAC) kompostu husi Komisariu Sergio Hornai, Komisariu Adjuntu nain tolu; Alexandre Freitas, Augusto Castro, Luis Sampaio no estrutura Espesialista Anti-Korrupsaun (EAK) nian Segunda-feira (30/5) ne’e mai hato’o Relatoriu Annual tinan 2021 iha Plenaria Uma Fukun Parlamento Nasional (PN). Foto/CAC.

Prezidenti PN Aniceto Guterres lidera plenaria iha ne’ebé Komisariu Sergio konsidera oportunidade aprezentasaun Relatoriu Annual tinan 2021 nian ida ne’e nudar onra boot ba Senior Management CAC kada tinan hatuur iha artigu 28.o , Lei n.o 8/2009, loron 15 fulan-jullu kriasaun CAC. 

Lee Mós:CAC-PDHJ Kontinua Fó Atensaun ba Implementasaun Cesta Bázika Faze Daruak Atu Prevene Korrupsaun

Tinan-tinan, katak Komisariu Sergio Hornai iha ninian aprezentasaun Komisaun nia dever mai iha Uma Fukun PN hodi relata aktividade hotu ne’ebé Komisaun hala’o iha tinan ida nian nu’udar instituisaun Estadu ne’ebé responsavel harii ho misaun prosede ba asaun sira prevensaun kriminal no investigasaun kriminal ba korrupsaun iha Timor-Leste.

Advertisement

Tinan 2021, CAC kompleta nia ezisténsia no funsionamentu tinan 11 nu’udar Instituisaun Estadu hodi hametin Estadu Direitu Demokrátiku. CAC kontinua hala’o nia misaun hodi hametin servisu sira iha área prevensaun, sensibilizasaun, investigasaun kriminál no kooperasaun institusionál hanesan hatuur hela iha Planu Estratéjiku CAC ba tinan 2015-2020 ne’ebé halo ona revizaun ba  2021-2025. 

Atu too ba iha objetivu no meta sira iha estratéjiku, iha tinan 2021, CAC define nia prioridade prinsipál tolu (3): 1) Hametin Integridade Estadu nian liuhusi estabelese Estrategia Nasional Anti Korrupsaun (ENAK); estabelese no Implementa Rejime Deklarasaun Rendimentu Bens Intereses (DRBI). 2). Haforsa servisu sira ba Investigasaun  krime korrupsaun,  no, 3). Haforsa Jestaun Institusional.

Husi prioridade hirak ne’e, CAC dezenvolve nia Planu Asaun Anuál (PAA) ba tinan  2021, ne’ebé reflete iha programa prinsipal rua (2), ho nia sub-programa ne’en (6) no atividade sira hamutuk rua nullu resin haat (24). Informasaun sira dezenvolve tuir programa, sub-programa no atividade hirak ne’ebé reflete ba natureza servisu CAC   nian ne’ebé estabelse iha kada Diresaun no Unidade sira iha área sira hanesan prevensaun no sensibilizasaun públiku, investigasaun, kooperasaun institusional nian. 

Relatóriu ida ne’e hato’o ba Parlamentu Nasionál liga ho saida mak CAC halo atu kontinua mantein prezensa Estadu iha luta kontra korrupsaun iha Timor-Leste. Husi relatóriu ne’e fahe ba parte tolu (3), hodi relata progresu no rezultadu atividade sira ne’ebé CAC planeia hodi atinje meta no objetivu estratéjiku sira CAC nian ne’ebé aliña ba iha objetivu nasionál rua (2) mak hanesan 1). Programa Asesu ba Justisa, no 2). Jestaun Institusionál no Boa Governasaun nian.

Iha parte dahuluk, husi relatoriu ne’e sei  introdus aliñamentu planu no programa estratéjiku CAC nian 2021-2025  ba programa no objetivu nasionál hanesan iha relatoriu ida ne’e nian  ne’e bé ita bele hare´e iha pajina1-2.

Advertisement

Parte daruak, husi relatóriu ne’e ninian sei relata kobertura sira kona-ba implementasaun programa asessu justisa liuhusi medida sira kona-ba : Prevene  Krime Korrupsaun, CAC opta  medida ne’e hodi hametin politika sira atinjimentu objetivu nasionál ba 1).Preparasaun  implementasaun Estratejia Nasional Anti Korrupsaun no Rejime Jurídiku Deklarasaun Rendimentu Bens e Interresses nian hanesan: Dezenvolvimentu ENAK,  Preparasaun Implementasaun DRBI, Establese Ekipa Servisu ba Implementasaun DRBI, Sosiálizasaun DRBI, Koordenasaun ho entidade seluk publiku no privadu sira, Hamutuk ho  entidade xave hodi Tecnologia Informação e Comunicação, IP  (TIC, Timor), Dezenvolve sistema DRBI, Identifikasaun no Arrolamentu Deklarantehanesan  iha área prevensaun no sensibilizasaun, investigasaun kriminal korrupsaun hodi limite prátika korrupsaun sira.

2). Identifikasaun Rísku sira Korrupsaun nian hanesan : promove Estudu no Avaliasaun Rísku ba Implementasaun Subvensaun Públika sira, Estudu avaliasaun rísku ba implementasaun subvensaun públika iha SEFOPE,  Estudu Avaliasaun Risku ba Implementasaun Subvensaun Públika iha SEJD, Avaliasaun Rísku Korrupsaun iha Setór Saúde,  Rekolla no Analiza Informasaun Atividade sira ne’ebé iha Ponténsia Rísku Korrupsaun ne’ebé finansia ho OGE; Rekolla Informasaun no dokumentu sira ba Uma Kbi’it-La’ek (UKL), Monitorizasaun ba programa subsidiu agregadu familiares no realiza monitorizasaun Rekrutamentu iha Instituisaun Estadu sira no Estudu Avaliasaun Rísku iha RTTL, E.P.

3). Atividade Inspesaun sira,  Inspesaun iha Instituto Gestaun Ekipamentu (IGE, E.P), Inspesaun ba programa Sesta-Bázika, Inspesaun Projetu Alargamentu Liña Eletrisidade iha Munisípiu sira , hanesan iha Munisípiu Liquiça, Lautem, Viqueque, Baucau, Manatuto, Ainaro, Covalima no Aileu.

4). Realiza Asaun sensibilizasaun atu Limita Prátika Korrupsaun sira, ho nia aktividade promove asaun sensibilizasaun atu limita prátika korrupsaun iha  setór Edukasionál, Grupu kategoriál sira, Sensibilziasaun ba Formadór no Administradór sira, Sensibilizasaun ba Foinsa’e sira iha Sentru formasaun sira,  Sensibilizasaun ba Públiku iha Loron Komemorativu iha Aniversáriu Funsionamentu CAC dala nian, selebrasaun Loron Mundiál Anti-Korrupsaun, 9 Dezembru. 5). Dezenvolve Matéria Anti-Korrupsaun, no 6). Dezamina Informasaun Anti-Korrupsaun ba Públiku.

Investigasaun Krime Korrupsaun. 1). Deteksaun, Rekolla no Analiza informasaun sira Relasiona ho índisius ba Prátika Krime Korupsaun, hodi hametin no estabelsementu rede sira informasaun, garante tendimentu Denúnsia Públiku, dekteta informasaun sira ba notisia krime sira korrupsaun nian, halo analiza ba informasaun ne’ebé segura ho realiza jestaun kazu krime korrupsaun no objetu aprendidu sira, promove averiguasaun no produsaun Auto Partisipasaun kazu krime korrupsaun ba Ministériu Públiku, halo  atuasaun polisiál nu’udar orgaun polisia kriminal espesializada, promove Investigasaun Kriminál,  Realiza inkéritu ba krime korrupsaun iha ezersísiu Funsaun públika no privadu, Hala’o Investigasaun ba Kazu Delegasaun Kompeténsia husi MP ne’ebé maka pendente ihat inan 2019 no 2020, fó kontinuidade ba investigasaun sira ba kazu delegasaun kompeténsia husi Ministériu Públiku  iha tinan 2021, Identifikasaun ajénte hirak ne’ebé maka envolve iha kazu krime korrupsaun, Identifika Prezuíju ba Estadu, Identifikasaun Fatin Akontesimentu Krime  Korrupsaun, no tipifika ka kualifika tipu de Krime Korrupsaun nian.

Advertisement

PARTE DATOLUK, nian hato’o progresu no rezultadu atividade hamutuk sanulu resin rua 12 ne’ebé dezeña atu atinje meta sira iha área boa governasaun, jestaun institusionál no parseria hodi atinje ba objetivu nasional husi programa Boa Governasaun no Jestaun Institusionál. Iha área boa governasaun nian, CAC foku nia asaun iha atividade tolu mak Desenvolvimentu estratéjiku no fortalesementu institusionál, revizaun kuadrus legál sira no Apoiu Jurídiku, dezenvolve sistema digitalizasaun relasiona ho servisu CAC.

Progresu balun husi atividade hirak ne’e mak CAC asegura iha ninia planu sira tuir Planu Estratéjiku CAC nian no aliña atividade ho nia meta sira atinje objetivu husi programa nasionál nian. Alende ida ne’e, CAC mós tinan ne’e halo revizaun ba orgánika CAC nian, hodi hatan ba nesesidade implementasaun Lei Nu. 7/2020.

Halo parte husi knaar ne’e esforsu tau mós iha dejitalizasaun ne’ebé koorpora ho atividade sira seluk liga ho DRBI nian. Iha área jestaun Institusionál nian, CAC dezeña atividade hitu (7), jestaun rekursu umanu no formasaun sira, finansas kontratasaun, lojistika no patrimoniu, gabinete no monitorizasaun no avaliasaun ba servisu CAC nian.

Implementasaun husi atividade hirak halo husi forsa traballu CAC hamutuk 80, ne’ebé kompostu husi komisáriu sira, Especialista Anti-Corrupção (EAC), no pesoál sira kontratu sira. Atu asegura kontinuadade servisu CAC nian, tinan ne’e CAC renova no hili foun direjente sira iha Direisaun sira, hodi prienxe postu sira ne’ebé mak hatuur iha organika.

Komisáriu nomeia Diretór nain tolu (3) hodi lidera Diresaun tolu no xefi unidade na’in sia (9) responsavel ba kada unidade. Tinan ne’e mós CAC hahú rekrutamentu ba Especiata Anti Korrupsaun nian ho modalidade permanente. Prosesu selesaun documentu konklui ona iha inisiu tinan 2022 sei hahú ho etapa sira tuir mai. CAC kontinua halo esforsu hotu hodi fasilita formasaun sira, tantu ho modalidade liu husi plata forma virtuál no mós formasaun sira iha aula nian.

Advertisement

Liga ho jestaun finanseira, CAC nia unidade ida mak responsavel ba ninia ezekusan. Tinan ne’e, OGE hetan aprovasaun husi Parlamentu Nasionál hamutuk USD 1,783,860.00 ho nia ezekusaun 85%. Orsamentu refere fahe ba kategoria tolu (3) mak Saláriu no Vensimentu hamutuk USD 937,966.00 ho ezekusuan 86%, Bens no Servisu hamutuk USD 622,469.00 ho ezekusaun 80%, Kategoria Kapitál Menór hamutuk USD 223,425.00 ho ezekusaun 88%.

Relasiona ho Kooperasaun insntitusionál, tinan ne’e CAC kontinua foku ninia kooperasaun tantu iha rai laran no rai li’ur ho instituisaun ne’ebé mak iha natureza servisu hanesan, inklui entidade sira iha interese ba área anti-korrupsaun nian. Kooperasaun iha rai laran CAC kontinua hametin koordenasaun servisu ho instituisaun Estadu sira hanesan MP liga ho krime korrupsaun sira. CAC mós kontinua servisu ho instituisaun sira hanesan CFP, PDHJ, IGE, no tinan CAC konsege asina MoU ho PNTL.

Servisu hamutuk mós ho entidade estadu sira seluk hodi halo sensibilizasaun liga ho lei sira anti-korrupsaun nian liuliu ba Lei MPCC nian. Sosiadade sivíl kontinua sai parseiru CAC nian, no iha tinan CAC konsege asina MoU JSMP hodi junta forsa iha servisu sira prevensaun rísku sira korrupsaun nian. Kooperasaun iha rai laran, halo mós ho Ajénsia internasionál sira iha Timor-Leste hanesan PNUD ne’ebé konsege apoiu ekipamentu IT ba CAC no apoiu ba dezenvolvimentu Estratejia Nasionál.

Kooperasaun ho GIZ konsege finansia peritu ida atu mai fo asisténsia ba CAC, liu-liu área dezenvolvimentu institusionál nian, instituisaun Comoes ho mós Komisaun Uniaun Europeia ne’ebé fo tulun ba ormasaun sira tantu iha formasaun espesifiku iha área sira kombate korrupsaun no mós formasaun sira profisional nian.

Kooperasaun sira ho rai li’ur, kontinua marka prezensa Timor-Leste nian, liuliu husi prezensa iha enkontru sira nivel altu ONU nian, inklui Asembleia Jeral kona-ba anti-korrupsaun nian, maski liuhusi de’it plataforma virtuál nian.

Advertisement

Alende ida ne’e, komunikasaun sira intensivu ho Sekretariadu Convencões Nacões Unidas Contra Corrupção ka United Nations Conventions Against Corruption (UNCAC), tantu iha rejionál Bangkok-Thailand no Kuartél Jerál UNODC iha Vienna-Austria.

Kooperasaun ne’e liga ho implementasaun Auto-avaliasaun UNCAC, no mós Timor-Leste nia partisipasaun hamutuk ho Turkia hodi halo avaliasaun ba Nasaun Noruega nian. Tanba pandemia, servisu balun relasiona ho obrigasaun hanesan Estadu Parte seidauk konklui, ezemplu kontinuasaun ba avaliasaun ba Noruega seidauk konklui no mós auto-avaliasaun ba Timor-Leste nian seidauk konklui mós. CAC sei asegura, iha tinan 2022, Timor-Leste sei konklui obrigasaun hirak ne’e.

PARTE DAHAT, Desafius no rekomendasaun sira. Tinan 2021 hanesan instituisaun Estadu sira seluk, implementasaun programa sira hetan mós impaktu husi pandemia COVID-19 no difikuldade seluk mak lakuna enkuadramentu legál sira ne’ebé hasusar intervensaun sira iha terenu liga ho investigasaun nian.

Alokasaun orsamentu ne’ebé kiik ba CAC, liu-liu bazeia ba envelope fiskal no la tuir saida mak CAC planeia, la ajuda CAC atu halo ninia misaun ho di’ak. Ho kondisaun hirak ne’e, halo dalan naruk liutan ba servisu sira prevene no kombate korrupsaun iha Timor-Leste. Lákuna iha Enkuadramentu Legál sira, Lei protesaun Testamuña, Rejime iha Rekoperasaun Ativu (asset recovery), Rejime Jestaun Aprensaun Objetu sira, Rejime jerál aplikasaun Koima, Alterasaun Kódigu Prosesu Penál, Polítika Inkluzaun Finanséira, Kontrola Internál iha Instituisaun sira Estadu nian Fraku, Esforsu Koletivu ba Prevene no Kombate Korrupsaun sei fraku, limitasaun Rekursu sira.

Parte ikus relatóriu ida ne’e ninian sei hato’o esplikasaun badak relasiona dezafiu hirak no rekomendasaun ba autoridade sira kompetente hodi uza poder ne’ebé iha hodi halo esforsu hotu

Advertisement

ba luta kontra korrupsaun.

1). Lákuna iha Enkuadramentu Legál sira Servisu sira iha investigasaun no prevensaun nian sei hasoru dezafiu lubuk ida. Dezafiu ida mak relasiona ho lakuna sira enkuadramentu legál nian. husi enkuadramentu legál sira ne’e halo servisu sira, tantu iha prevensaun no investigasaun nian la’o seidauk efisiente. Lakuna iha enkudramentu legál sira mak hanesan : a). Lei protesaun Testamuña Lei protesaun testamuña aprova ona dekade ida liu ba, maibé to’o agora lei refere seidauk implementa ho efetivu.

CAC halo tiha ona rekomendasaun iha tinan sira liu ba kotuk ba autoridade sira kompetente atu implementa lei refere, tanba servisu sira investigasaun nian hasoru dezafiu balun liga ho protesaun testemuña no denunsiante sira. Hanesan relata iha relatóriu anuál tinan 2020 katak timoroan sira balun hetan vítima no iha ema di’ak lubuk ida atu relata krime korrupsaun, maibé sira la iha protesaun.

Timor-Leste hanesan Estadu Parte ne’ebé ratifika ona Konvensaun Internasionál kontra korrupsaun ne’ebé koñesidu ho naran UNCAC, presiza tau ona iha prioridade atu implementa lei ne’e. Asuntu ida ne’e sai mós pontu diskusaun iha Asembleia Jerál ONU nian, iha fulan Juñu 2021 iha ne’ebé Timor-Leste halo parte iha enkountru ida ne’e. Protesaun testemuña iha kontestu kombate korrupsaun halo parte integradu iha esforsu luta kontra korrupsaun.

Eventu aprezentasaun Relatoriu Annual ne’e, hahu ho aprezentasaun husi Komisariu Sergio no termina ho sesaun perguntas kritikus no konstruktivu husi deputadu governu no opozisaun sira. Senior Management CAC hatan ba perguntas, sujestaun no rekomendasaun deputadus sira nian.

Advertisement

Jornalista: Carmelita Isaac

Kontinua Le'e
Advertisement
Hakarak Hato'o Komentariu?

Husik Hela Komentariu

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Justisa & Krime

Prizioneiru Na’in-Lima Okupa Kuartu Ida, HAK Husu Governu Estabelese-tán Prizaun Foun

Published

on

Hatutan.com, (18 Abríl 2024), Díli—Asosiasaun HAK sujere atu Governu estabelese tán prizaun foun tanba liu hosi monitorisazaun ne’ebé mak sira halo iha prizaun Díli, Gleno no Suai hatudu katak kondisaun infra-estrutura barak mak aat no la sufisiénte bá dadur sira ne’ebé ema na’in-lima okupa lisku kuartu ida ho medida ne’ebé kiik.

(more…)

Kontinua Le'e

Justisa & Krime

MJ Sérgio Hornai Sei Foti Medida Hasoru Pesoál PCIC Husu Osan bá Oan-Mane Fujitivu Teves Jr

Published

on

Hatutan.com, (17 Abríl 2024), Díli-Ministru Justisa (MJ), Sérgio de Jesus Fernandes da Costa Hornai, sei foti medida forte to’o bele halo demisaun bá pesoál membru Policia Ciêntíficia e de Investigação Criminal (PCIC) ida ne’ebé deskonfia husu osan bá fujitivu Arnolfo Teves Jr nia oan-mane, foin lalais ne’e.

(more…)

Kontinua Le'e

Justisa & Krime

Tribunál Rekursu Absolve António “Kalohan” Hosi Pena Prizaun Tinan-Lima

Published

on

Hatutan.com, (12 Abríl 2024), Díli – Advogadu privadu, Pedro Camões ne’ebé fó asisténsia legal bá arguido António da Conceição ‘Kalohan’, informa  katak iha Kinta, 11 fulan-Abríl 2024, Tribunál Rekursu hasai ona desizaun hodi absolve pena prizaun efetivu tinan-lima (5) bá nia kliente Antonio da Conceição ‘Kalohan’.

(more…)

Kontinua Le'e
Advertisement

Trending