Connect with us
Pakote Ahi

Ekonomia

Inflasaun Globál Durante Fulan Lima, TL Lakon Billaun $1,6

Published

on

Hatutan.com, (30 Juñu 2022), Díli— Ministru Finansas, Rui Augusto Gomes  fó sai katak, inflasaun global ne’ebé akontese hahú hosi fulan Janeiru to’o Maiu, lori implikasaun ba Timor-Leste tenke lakon billaun $1,6.

Ministru Finansas, Rui Augusto Gomes. Foto/MF.

Rui Gomes  fó sai asuntu ne’e iha Jornada Orsamentál ba tinan 2023 iha Auditóriu Kay Rala Xanana Gusmão, ne’ebé hala’o iha Ministériu Finansas, Aitarak laran.

Lee Mós:Ministériu Finansas Realiza Jornada Orsamentál 2023

“𝗔𝗽𝗿𝗼𝘃𝗲𝗶𝘁𝗮 𝗼𝗽𝗼𝗿𝘁𝘂𝗻𝗶𝗱𝗮𝗱𝗲 𝗶𝗱𝗮-𝗻𝗲’𝗲, 𝗵𝗮’𝘂 𝗵𝗮𝗸𝗮𝗿𝗮𝗸 𝗶𝗻𝗳𝗼𝗿𝗺𝗮 𝗯𝗮 𝗜𝘁𝗮 𝗵𝗼𝘁𝘂 𝗸𝗮𝘁𝗮𝗸 𝗵𝘂𝘀𝗶 𝗝𝗮𝗻𝗲𝗶𝗿𝘂 𝘁𝗼’𝗼 𝗠𝗮𝗶𝘂 𝟮𝟬𝟮𝟮, 𝗘𝘀𝘁𝗮𝗱𝘂 𝗧𝗶𝗺𝗼𝗿-𝗟𝗲𝘀𝘁𝗲 𝗹𝗮𝗸𝗼𝗻 $𝟭,𝟲 𝗯𝗶𝗹𝗵𝗼̃𝗲𝘀 𝗵𝘂𝘀𝗶 𝗿𝗲𝘁𝗼𝗿𝗻𝘂 𝗶𝗻𝘃𝗲𝘀𝘁𝗶𝗺𝗲𝗻𝘁𝘂 𝗙𝘂𝗻𝗱𝘂 𝗣𝗲𝘁𝗿𝗼𝗹𝗶́𝗳𝗲𝗿𝘂 𝗻𝗼 𝗵𝗮𝗹𝗼 𝗸𝗼𝗻𝗸𝗲 𝗜𝘁𝗮-𝗻𝗶𝗮 𝗯𝗮𝗹𝗮𝗻𝘀𝘂 𝗙𝘂𝗻𝗱𝘂 𝗮𝘁𝗲 𝟯𝟭 𝗱𝗲 𝗠𝗮𝗶𝗼 𝟮𝟬𝟮𝟮 𝘁𝘂𝗻 𝗯𝗮 $𝟭𝟴,𝟯 𝗯𝗶𝗹𝗵𝗼̃𝗲𝘀 𝗵𝘂𝘀𝗶 $𝟭𝟵,𝟭 𝗯𝗶𝗹𝗵𝗼̃𝗲𝘀 𝗶𝗵𝗮 𝗳𝗶𝗺 𝗱𝗲 𝗠𝗮𝗿𝗰̧𝗼 𝟮𝟬𝟮𝟮,” Rui Gomes hateten.

Advertisement

Perda ida-ne’e akontese tanbá implikasaun hosi inflasaun globál iha nasaun bo’ot sira hanesan Amérika no Europa, ne’ebé obriga Banku Sentrál nasaun bo’ot hirak ne’e hasa’e taxa de juros no halo merkadu finanseiru monu. Situasaun ida ne’ebé TL rasik labele kontrola.

Tambá ne’e, TL labele kontinua depende ba Fundu Petrolíferu, liuliu ba longu prazu. Presipísiu fiskál sei sai realidade iha tinan sanulu oin mai, a não ser que TL dezenvolve fontes reseitas alternativu sira seluk.

Ho volatilidade presu iha merkadu finanseiru atuál, maka tempu to’o ona atu TL hahú diversifika produsaun sira, harii ekonomia ida ne’ebé mak mais reziliente no sustentavel, hodi hasoru xokes interna no esterna, hanesan pandemia, dezastre natural, krize polítika, no seluk tán.

Atu konkretiza mehi ida-ne’e, TL tenke hahú investe iha setór sosiál hanesan Saúde no Nutrisaun, Edukasaun, Abitasaun, Bee no Saneamento, Protesaun Sosiál, no seluk tán.

To’o ohin loron, Timor-Leste iha de’it instrumentu ida ne’ebé Governu uza hodi provoka kresimentu no dezenvolvimentu ekonómiku, mak Orsamentu Jerál Estadu.

Advertisement

“Maibé, iha realidade, Ita gasta ona osan Povu nian ho maneira ida ne’ebé mak la-sustentável; em termos de Produtu Internu Bruto, Timor-Leste nia despesa kuaze 90%, despesa ida ne’ebé mak aas liu iha mundu,” nia hateten.

Maski ho orsamentu ne’ebé boot, saida mak TL haree desde tinan 2009 mak tendénsia output ne’ebé tun hela de’it, TL nia produtividade laborál limitadu tebes tambá menus investimentu iha kapitál umanu, no reseitas doméstika seidauk atinji 10% husi TL nia Produtu Internu Bruto tambá impostu ne’ebé ki’ik.

Ohin loron TL bele iha estrada ne’ebé di’ak maibé dalaruma TL rasik laiha enjeñeiru ne’ebé di’ak hodi konstrui estrada foun sira ne’e no halo servisus manutensaun báziku ba estradas hirak ne’e.

Tambá ne’e, importante tebes ba TL atu servisu hamutuk hodi garante katak TL nia esforsu kolektivu sira bele kontribui hasa’e efisiensia hodi responde ba problema estruturál, hanesan pobreza, dezempregu, enkuantu kontinua presta servisu ba Povu.

Ho Lei das Grandes Opções do Plano hamutuk ho Orsamentu pur Programas ne’ebé implementa ona desde 2020, sei permite TL atu muda hosi perspetiva ne’ebé sentradu ba iha taxa ezekusaun orsamentu pur item, ba iha perspetiva ne’ebé orientadu ba taxa implementasaun medidas espesífiku sira. Nune’e, utilizasaun rekursus OJE no susesu sira husi Governu nia asaun sei fasil liután atu sukat.

Advertisement

Jornada Orsamentál tinan ida-ne’e sei konklui ho diskusaun atu mellora kritériu desagregasaun tetu orsamentu 2023 hodi fasilita participante sira iha prosesu elaborasaun proposta OJE 2023 ho kualidade.

Jornalista: Vito Salvadór

Kontinua Le'e
Advertisement
Hakarak Hato'o Komentariu?

Husik Hela Komentariu

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Ekonomia

Manipulasaun iha Foos Subsídiu, Empreza Importadór Husu Vise-PM Francisco Kalbuadi Lay Aprezenta Provas

Published

on

Hatutan.com, (18 Marsu 2024), Díli—Empreza importadór foos subsídiu   Perisos, Lda, husu Vise-Primeiru Ministru, Ministru Koordenadór asuntu Ekonomia, Ministru Turizmu no Ambiente, Francisco Kalbuadi Lay atu aprezenta provas kona-bá deskonfia importadór foos subsídiu sira halo manipulasaun.

(more…)

Kontinua Le'e

Ekonomia

Deskonfia, Manipulasaun iha Subsídiu Foos

Published

on

Hatutan.com, (15 Marsu 2024), Díli— Subsídiu foos ne’ebé durante ne’e Governu fó bá empreza importadór foos, hanesan  Lisun Lda, Creative Lda, Alfa Dili no Perisos, Lda, deskonfia halo pratika manipulasaun.

(more…)

Kontinua Le'e

Ekonomia

Timor-Leste Laiha Laboratóriu Kontrolu Ai-han

Published

on

Hatutan.com, (11 Marsu 2024), DíliTinan-20 liu ona, Timor-Leste restaura nia ukun rasik aan. Uitoan ka barak,  nasaun ne’e komesa hamriik no hakat hodi dezenvolve aan hosi setor oioin. Mezmu nune’e, sei nafatin enfrenta sasadik no sasidik sira.

(more…)

Kontinua Le'e
Advertisement

Trending