Connect with us
Pakote Ahi

Opiniaun

Matebian José Bernardo: Ema ka La’ós (..?)

Published

on

Hosi : Nelion Ornai Monteiro

Ema mate mistériu ho tali iha Polísia nia mahan. Pintor/Nelion Ornai Monteiro

Tuir informasaun iha mídia Hatutan.com, “Sidadaun ho naran José Bernardo de Jesus Soares, tinan-21, hela iha Audian, Kampu Futeból nia sorin, ne’ebé lakon vida iha sela detensaun iha loron 01 fulan-Setembru 2022 tanba sai suspeitu bá kazu baku-malu ne’ebé rezulta vítima hetan ofensa integridade grave no baixa iha Sala Kuidadu Intensivu (ICU)-Ospitál Nasionál Guido Valadares (HNGV) .”

“Suspeitu ka vítima mate iha sela detensaun Polísia Nasionál Timor – Leste Munisípiu Díli, tuku 19:00 Otl, ho tali iha kakorok.”

Liuhosi informasaun ne’ebé espalla iha  parágrafu da-uluk, hakerek na’in sente katak  kazu ne’e la’ós kazu baibain tanba relasiona ho direitu moris umanu nian. Tan ne’e, hakerek na’in hakarak hato’o ideia liuhosi obra ne’e, maibé foku bá insidente mate iha sela detensaun de’it no haree hosi aspetu mak hanesan tuir mai ne’e;

Aspetu Lójika Umanu 

Advertisement

 José Bernardo nia mate sai duvida boot tanba la tuir lójika umanu nian. Tuir lójika umanu, povu sira halo krime tama iha sela detensaun moris. José Bernardo mós hanesan povu ida. Nu’udár povu entaun José Bernardo halo krime tama iha sela detensaun, tenke moris. Ida-ne’e mak sai hanesan lójika umanu nian ne’ebé kuda ona iha povu sira kakutak hanesan mós iha Lei Inan artigu 29/1 (La Bele Viola Ema Nia Vida) no artigu 147/2 (Prevensaun Kriminál Tenke hala’o ho Respeitu bá Direitu Umanu).

Maibé realidade hatudu oin-seluk, katak José Bernardo lakon diretu moris iha sela detensaun. Entaun mosu pergunta, José Bernardo ema ka la’ós? Se la’ós ema tenke mate tanba sela detensaun la’ós fatin bá animal. Maibé, sé José Bernardo la’ós animal tanbasá mak tenke mate iha sela detensaun? Liuhosi duvida hodi hamosu pergunta katak saida mak ema?

Aspetu Filozofia Umanu

José Bernardo no membru PNTL nu’udár ema hotu. Nu’udár ema, sira iha valor ida no hanesan de’it, mak valor intrinsic. Valor ida-ne’e iha ona sira aan rasik mak direitu moris. Signifika katak José Bernardo no membru PNTL sira iha hotu direitu moris. Bainhira iha direitu moris, maka sei hetan direitu sira seluk, maibé laiha ona direitu moris ne’e maka direitu sira seluk mós laiha.   Se direitu moris ne’e importante tanbasá José Bernardo tenke lakon direitu moris?

Ida halo diferensa entre José Bernardo no membru PNTL mak valor extrinsic. Valor ne’e haree liu bá pozisaun, mak hanesan José Bernardo sidadaun baibain (la iha pozisaun) no membru PNTL sira hanesan aparellu Estadu nian atu serve Estadu no serve povu. Maibé, valor ne’e la boot liu valor intrinsic, tan ne’e, labele uza valor extrinsic   hodi hanehan valor intrinsic tanba valor extrinsic ne’e sempre halo dinámika. Hanesan ezemplu, agora ha’u polísia no tinan to’o ha’u sei fila bá vida sivíl. Ida-ne’e mak hanesan dinámika  valor extrinsic nian.

Advertisement

Aspetu Teolojia    

 Aspetu teolojia nian maka iha matenek na’in ida naran Bonaventura. Nia hateten katak ema hanesan imago dai  ho lia-tetun katak ilas ka figura Na’i Maromak Nian. entaun José Bernardo ho membru PNTL sira mós reprezenta figura Na’i Maromak Nian. Nu’udár reprezentasaun figura Maromak Nian, José Bernardo laiha direitu atu halakon direitu moris membru PNTL sira-nian. Nune’e mós membru PNTL laiha direitu atu halakon direitu moris José Bernardo nian. tanba ita hotu nu’udár Maromak Nia kriatura.  

Étika Moral  

Hare hosi aspetu hirak ne’ebé deskobre ona iha leten, laiha maneira saida de’it hodi halakon direitu moris ema-nian, maibé iha maneira hodi defende no salva direitu ema-nian mak iha. So iha maneira ne’e de’it tanba hare hosi aspetu filozofia katak iha valor ida boot no importante iha isin-lolon ema-nian mak valor intrinsic. Valor ida-ne’e haree fali hosi aspetu teolojia katak, Imago Dei ka reprezentasaun Ilas Na’i Maromak Nian. Maibé, realidade  sei iha ema balun  mak mate la tuir terminadu Na’i Maromak Nian, mak hanesan matebian José Bernardo. 

Tuir aspetu étika moral nian, ema hotu hatene katak étika haree liubá atitude ka hahalok no ida sai sasukat bá atitude mak moral. Ho objetivu katak loos no sala ka di’ak no aat.

Advertisement

Tuir kronolojia, matebian José Bernardo mate ho tali iha kakorok iha ambiente Komandu Polísia Munisípiu Díli nian, signifika katak Polísia sira nia atitude no hahalok ladún di’ak. Tuir loloos membru Polísia sira tenke hatene katak matebian iha situasaun vulnerabilidade laran. Tan ne’e mak tenke kontrola másimu hosi membru Polísia sira.  Maibé, realidade José Bernardo hakotu ona iis iha sela detensaun laran haree hosi étika katak polísia sala tanba tuir moral universalidade nian ne’ebé haktuir ona iha Lei-Inan artigu 29/1 kona-bá Labele Viola Ema Nia Vida.

Hakerek na’in, Alumni Universidade Sanata Darma, Fakuldade Teolojia no Filozofia

 

 

Advertisement
Kontinua Le'e
Advertisement
Hakarak Hato'o Komentariu?

Husik Hela Komentariu

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Opiniaun

Líder Alternativu; Entre Hein Tranzisaun Jerasional ou Buka Konkista Rasik?

Published

on

Hakerek nain; Quintiliano A. Belo 

(more…)

Kontinua Le'e

Opiniaun

TIMOR-LESTE HAKDASAK TAMBA ESTRATEJIA POLÍTIKA ÓDIU-VINGANSA

Published

on

Hosi :  Nelion Ornai Monteiro

Alumnu Universitas Sanata Dharma, Yogyakarta hosi Fakuldade Filozofia no Teolojia Kentungan Wedha Bakthi 2019/2020.

(more…)

Advertisement
Kontinua Le'e

Opiniaun

SEKOMS no Nia Misunderstanding Kona-ba Plájiu

Published

on

Armindo Moniz Amaral

(Sidadaun baibain, hela ladún dook hosi fatin sampah Tibar)

(more…)

Advertisement
Kontinua Le'e
Advertisement

Trending