Hatutan.com, (28 Jullu 2023), Díli—Tribunál Judisiál Primeira Instánsia Dili (TJPID) iha ona desizaun ikus hodi kondena arguidu ho inisiál BdJ bá tinan 30 kadeia, tanba halo abuzu seksuál hasoru oan haki’ak.

Guarda Prizionál sira akompaña arguidu ho inisiál BdJ ne’ebé kondenadu kadeia bá tinan 30, tanba halo abuzu seksuál hasoru oan haki’ak. Desizaun ne’e Tribunál foti iha Kinta (27/07/2023). Foto/Hatutan.com.

Desizaun ne’e Tribunál foti iha Kinta (27/07/2023) tuku 16:00 lorokraik otl, Juiz Prosesu Ivan Suritai deklara prosesu ida-ne’e iha sala julgamentu, maski arguidu nega hotu faktu sira ne’ebé nia komete.

Lee Mós: Halai Hosi Baucau Kaer Iha Díli, Autór Abuzu Seksuál bá Minoridade Kumpre Prizaun Tinan Hitu

Maski nune’e, Tribunál bazeia fali bá arguidu nia deklarasaun iha prossesu primeiru interogatóriu, iha momentu ne’ebá arguidu deklara katak, nia halo duni relasaun seksuál ho lezada, tanba parte rua mós hakarak.

Antes ne’e, arguidu deklara katak, momentu ne’ebá tauk polisia maka arguidu ko’alia arbiru. Maski nune’e Tribunál la fiar nafatin bá deklarasaun ida-ne’e tanba deklarasaun arguidu nian iha prossesu primeiru interogatóriu, kontradiz ho arguidu nia deklarasaun iha julgamentu.

Ho baze deklarasaun sira ne’e maka, Tribunál la dúvida tán no konsidera katak, faktu sira ne’e konsta iha akuzasaun, provadu hotu.

Konsidera mós kríme ne’ebé Ministériu Públiku (MP) akuza bá arguidu kríme abuzu seksuál bá menór  rua no kríme omesídiu agravadu ida, provadu hotu. Tanba ne’e, ikus mai Tribunál deside hodi aplika pena únika bá arguidu ho tinan 30.

Kona-bá desizaun ne’e, parte Defeza Marcelino Marques Coro sei ko’alia fila fali ho arguido tanba arguido rasik hakarak atu halo rekursu.

Guarda Prizionál sira akompaña arguidu ho inisiál BdJ ne’ebé kondenadu kadeia bá tinan 30, tanba halo abuzu seksuál hasoru oan haki’ak. Desizaun ne’e Tribunál foti iha Kinta (27/07/2023). Foto/Hatutan.com.

“Tribunál aplika pena tinan 30 bá arguidu, defeza sei ko’alia ho arguidu tanba nia parte deklara katak sei halo rekursu,” defeza hosi Arguidu BdJ ne’e hateten.

Defeza ne’e fó de’it asisténsia bá aktu ne’ebe arguidu halo, maibé atu halo rekursu ka la’e ne’e depende bá arguidu. Bainhira arguidu ho famiília sira hakarak halo rekursu maka defeza sei koordena ho sira hodi halo duni rekursu.

Molok ne’e, iha alegasaun Ministériu Públiku (MP), liuhosi Prokuradór Luis Hernani Ranger da Cruz husu ona bá Tribunál Koletivu atu kondena arguidu ho pena Prizaun tinan 30.

Maibé defeza Marcelino Marques Coro husu atu absolve arguidu tanba akuzasaun sira hosi MP hasoru arguidu ne’e la iha baze no fundamentu.

Tuir akuzasaun Ministériu Públiku nian katak, iha tinan 2014 arguidu ho lezada nia inan hola malu iha oan na’in-tolu.

Biar nune’e, iha tempu ne’ebá sempre mosu problema ho lezada, no mós arguidu nia fen hanesan lezada nia inan.

Bainhira mosu ona problema ho lezada, nune’e lezada (matebian) sempre konta tuir bá nia inan hanesan arguidu nia fén katak, arguidu sempre kaer sira nia ain no isin bainhira lezada toba iha kama leten.

Iha loron no fulan ne’ebá maka la apura (la fiksa ona) iha tinan 2021 hale’u tuku 10:00 dadersan otl, arguidu halo relasaun seksuál ho lezada iha sira nia uma, banhira lezada nia inan bá tiha servisu.

Iha 20 Dezembru 2021, tuku 12:00 meiudia otl, sira hotu hela iha uma no lezada tein hela hahán meiudia nian. Hafoin han, arguidu mós obriga lezada hodi halo relasaun seksuál.

Tuir deklarasaun hosi sasin, hanesan lezada nia inan rasik katak, arguidu sempre halo agresaun fízika hasoru nia oan sira inklui lezada. Violasaun seksuál ne’e mosu kedan, bainhira lezada sei ho idade ka tinan 11.

Iha loron 20 fulan Dezembru tinan 2021, arguidu halo uluk violasaun seksuál hasoru lezada, hafoin arguidu kontinua halo agresaun fízika hasoru lezada mak hanesan baku kona iha lezada nia réntos no matan-fukun parte karuk. La to’o de’it iha ne’e, arguidu mós tara lezada ho tali.

Tuir relatóriu médiku (folhas 31-35) katak, lezada hakas-an atu salva nia an, infelizmente la konsege tanba tali ne’ebé mak kesi bá lezada nia kakorok aperta liu, ikus mai rezulta lezada tenke lakon vida (mate).

Hafoin insidente kona-bá lezada nia mate iha kuartu laran, arguidu mós sai hosi uma bá tula ona lezada ninia inan iha Timor Plaza hodi fila mai uma. To’o iha uma, arguidu rasik mak loke odamatan kuartu nian, hodi haree katak, lezada mate ona ho tara-an.

Nune’e, arguidu ho lezada ninia inan uza transporte privádu lori lezada bá iha Hospitál Nacional Guido Valadáres (HNGV) ho hanoin katak atu bele salva vítima.

To’o iha Ospitál, arguidu mós deside halai sees kedan hosi HNGV, bá liu Kupang, Indonézia tanba ta’uk ho hahalok ne’ebé nia halo, to’o lezada lakon vida.

Ho insidente ne’ebé rezulta Lazada lakon ninia vida ne’e, arguidu BdJ nia oan feto ida konta bá lezada nia inan katak, “papa (arguidu) kesi tiha lezada nia ain hafoin baku bá fatuk ida, nune’e arguidu mós subar tiha fatuk refere iha iha derok hun”.

Bainhira subar tiha fatuk ne’e iha derok ida nia hun, arguidu mós ameasa ona nia oan feto ne’e hodi hasai lia-fuan bandu, “labele dehan sai bá mama”.

Arguidu halo ho forma lívre, deliberada no konsiente, hatene momós katak halo relasaun seksuál beibeik ho lezada nune’e bele atinji arguidu nia gostu no baku lezada ho fatuk iha lezada nia rentós, matan, hafoin kesi lezada ho tali maka tara lezada.

Ho kazu forsada hosi arguidu ne’e, halo lezada dada is mós la di’ak to’o mate. Maski arguidu hatene hela katak, lezada ho minoridade, lezada hanesan nia entiada maibé arguidu halo nafatin nia hahalok ne’e, hanesan instrumentu ida ne’ebé mak apto no adekuadu.

Arguidu mós hatene hela katak, hahalok sira ne’e proibidu tuir Lei Penál. Tanba ne’e, MP akuza arguidu hanesan autoria materiál, kométe kríme rua (2), Abuzu seksuál bá menór  tuir artigu 177, kríme Omesídiu agravadu tuir artigu 198.

Audiénsia julgamentu ne’e prezíde hosi Juiz Kolektivu no Juiz prosesu Ivan Suritai, Ministériu Públiku reprezenta hosi Prokuradór Luis Hernani Rangel da Cruz, arguidu hetan asisténsia legál hosi Defensór Públiku Marcelino Marques Coro.

Jornalista Estajiáriu: Lázaro Pereira Quefi