Hatutan.com, (29 Janeiru 2025), Díli-Membru Bankada FRETILIN iha  Parlamentu Nasionál (PN), Antoninho Doutél Sarmento, kestiona kapasidade no lideransa prezidente foun Ajénsia Notisioza, TATOILI, Institutu Públiku (I.P) ne’ebé ko’a saláriu funsionáriu ajente administrasaun públiku no jornalista sira nian  hamutuk ema na’in-20 no la extende kontratu traballu funsionáriu ajenda administrasaun públiku  na’in-13 (bolu fali ona na’in-lima).

Lee Mós: CI Konsidera SEKOMS Halo Plájiu Grave no Sei Haruka Karta Lamentasaun

Prezidente TATOLI, I.P, Noémio Mateus Soares Falcão asina termu nomeasaun hosi SEKOMS, Expedito “Loro” Dias Ximenes. Foto/Média SEKOMS

Liuhosi plenária PN, Tersa (28/01/2025), Deputadu Antoninho Doutél Sarmento iha nia intervensaun hodi husu direta ba reprezentante Governu ba PN liuhosi  Vise-Ministru ba Asuntu Parlamentár, Adérito da Costa Hugo, katak Bankada FRETILIN lamenta ho  Prezidente foun TATOLI,I.P-Ajénsia Notisioza, Noémio Mateus Soares Falcão,  ne’ebé viola regra estatutu TATOLI, I,P nian hodi hasa’e nia saláriu hosi $1800.00  ba $2800.00 no ko’a saláriu funsionáriu sira nian, inklui jornalista sira-nian to’o la extende funsionáriu kuaze na’in-13 nia kontratu servisu (Bolu fali ona na’in-lima).

Informasaun ne’ebé iha katak funsionáriu ho jornalista sira ne’ebé sofre hosi desizaun Prezidente foun TATOLI,I.P nian ko’a sira-nia saláriu purvolta 10% to’o balun nian ko’a to’o 20%.  Ne’ebé la iha  justifikasaun.

Bankada FRETILIN mós simu informasaun katak desizaun ko’s saláriu funsionáriu ajente administrasaun públiku no jornalista sira-nian ne’e hanesan ezersísiu ida hodi aumenta ba hasa’e saláriu Prezidente foun TATOLI,I.P nian hosi $1800.00  sa’e ba $2800.00. Maske iha Estatutu TATOLI,I.P nian prevee katak remunerasaun Prezidente TATOLI,I.P nian ekiparadu ho kargu Diretór Jerál iha Administrasaun Públiku.

Iha pratika anterior no tuir Estatutu TATOLI,I.P nian saláriu mensal bá prezidente TATOLI,I.P $1800.00 kada fulan no nia vise na’in-rua: na’in-ida ba Asuntu Média no Jornalístiku ho na’in-ida ba asuntu Administrasaun no Finansas, sira-nia remunerasaun ekiparadu ho Diretór Nasional ho saláriu mensal $1500.00.  

Seluk fali, tuir informasaun ne’ebé Bankada FRETILIN iha katak, funsionáriu ajente Administrasaun Públiku TATOLI,I.P nian ne’ebé la extende kontratu  ne’e ho intensaun husik hela fatin mamuk atu Prezidente TAOLI,I.P bele hatama fali ema foun tuir orientasaun hosi partidu polítiku ne’ebé Prezidente TATOLI,I.P ho Sekretáriu Estadu Komunikasaun Sosiál (SEKONS). Expedito “Loro” Dias Ximenes  asosia ba. Tanba, Deputadu Antoninho Doutél Sarmento, rona katak Prezidente TATOLI,I.P foun lori ema balun tama ba servisu iha TATOLI la liuhosi rekrutamentu hodi ba sai hanesan Xefe ka Diretora Diresaun Rekursu Umanu no ema ne’e uluk hanesan funsionáriu apontamentu polítika iha gabinete SEKOMS.  

Membru PN hosi Bankada FRETILIN, Antoninho Doutel Sarmento. Foto/Tome da Silva

“Vise-Ministru, ami lamenta tebes ho Presidente Foun TATOLI I,P-Ajénsia Notisioza  nian ne’ebé foin simu de’it nomeasaun iha loron hirak liubá, viola ona regra Estatutu TATOLI, I,P nian hodi hasa’e rasik nia ho nia vise-na’in rua nia saláriu, aat liu tan ko’a saláriu funsionáriu sira nian ate hasai/la extende tán funsionáriu rekrutadu sira la tuir prosedimentu administrativu normal ne’ebé vigora iha Lei Kódigu Traballu no Lei Kódigu Funsaun Publika,” membru Bankada FRETILIN Antoninho Doutél Sarmento afirma.

Deputadu Antoninho Doutél Sarmento  esplika rekizitu administrativu funsaun públiku nian no pratika komún funsaun públiku atu hasai ka hatama ema ba servisu ne’ebé bazeia ba nesesidade no hasai ema karik bazeia ba rezultadu dezempeñu servisu.

Tuir informasaun ne’ebé  Deputadu Antoninho Doutél Sarmento  simu katak funsionáriu sira ne’ebé la extende sira-nia kontratu servisu ne’e nia dezempeña servisu “Bom” ho balu “Muito Bom”, maibé tanba de’it ho interese polítika no interese grupu, prezidente foun TATOLI,I.P tenke sakrifika sira hodi la extende sira-nia kontratu atu bele sustenta fali funsionáriu kazuál ne’ebé Prezidente TATOLI,I.P foun lori tama iha TATOLI,I.P hodi  ultrapasa tiha kapasidade finanseira TATOLI,I.P nian ne’ebé konsta iha Lei Ezekusaun Orsamentu Jerál Estadu (OJE) tinan fiskál 2025.

“Jornalista sira ho funsionáriu sira ne’ebé sira-nia saláriu ko’a ne’e balun nian ko’a $100.00 no balu nian ko’a $200.00.  Ita hatene lori ita-nia kliente polítiku sira tama bá servisu iha instituisaun públiku sira, maibé problema mak ita lahatene fali sukat kapasidade orsamentu estadu nian ne’ebé tau iha ne’ebá, ikus mai jornalista sira mak sai fali vítima, bá Prezidente foun ida-ne’e foin nomeia seidauk to’o semana ida oinsá mak nia bele hatene sukat jornalista sira nia servisu di’ak ka la di’ak no funsionáriu sira-ne’e nia prestasaun servisu di’ak ka lae?,” Deputadu Antoninho Doutél Sarmento kestiona.

Nia hateten, sé Prezidente foun TATOLI, I,P. nian ne’e iha kapasidade no koñesimentu bá lidera instituisaun públiku sira ne’e karik, loloos, kuandu sira hakarak hasa’e sira nia saláriu, no hatama tan ema foun hein alokasaun orsamentu iha OJE 2026. Agora labele tanba osan bá tinan ida-nee la prevé atu hasae saláriu prezidente nian no hatama ema foun iha TATOLI,I.P.

Nia mós rona katak Konsellu Diretivu  TATOLI,I.P ho nia kompozisaun  Prezidente ho Vise interinu na’in-rua; na’in-ida ba asuntu  Media no Jornalístiku no ida fali ba asuntu Administrasaun no Finansas, hakarak hasa’e sira-nia saláriu ka remunerasaun. Ho nune’e,  Deputadu ne’e propoin tenke halo revizaun bá estatutu TATOLI númeru 21/2017.

Estatutu TATOLI,I.P-Ajénsia Notisioza Timor-Leste   mensiona katak saláriu bá Prezidente TATOLI,I.P ekiparadu ho Diretór Jerál no Vise-prezidente nia saláriu akiparadu ho diretór nasionál.

“Estatutu seidauk halo revizaun iha Konsellu Ministru, maibé tanba sá mak Prezidente TATOLI,I,P ne’e hasa’e  daudaun nia ho nia Vise na’in rua nia saláriu,” Deputadu Antoninho Doutél Sarmento preokupa.

Hatán bá preokupasaun ne’e Vise-Ministru Asuntu Parlamentár, Adérito da Costa Hugo hateten nia parte seidauk hetan informasaun ida-ne’e, agradese tebes bá intervensaun Deputadu Antoninho Doutél Sarmento kona-bá asuntu ida-ne’e. Nune’e sei  envia bá Sekretáriu Estadu Komunikasaun Sosiál (SEKOMS), Expedito “Loro” Dias Ximenes, tanba entidade ida-ne’e uluk tutela iha Ministériu Prezidensia  Konsellu Ministru, mas ho OJE 2025 nian sira goja ona autonomia finanseiru administrativu no patrimóniu.

“Ha’u mós seidauk hatene akontesimentu ida-ne’e, mais sé akontese duni ita sei haree bá lei ita hotu-hotu hatene katák Ministériu hotu-hotu iha regra bá saláriu vensimentu ne’e iha ona giaun klaru bá rejime saláriu bá funsionáriu públiku nian inklui Intitutu Publiku (I.P) no Empreza Públiku (E.P),” Vise-Ministru Adérito da Costa Hugo hateten.

SEKOMS Nia Resposta

Sekretáriu Estadu Komunikasaun Sosiál (SECOMS), Expedito “Loro” Dias Ximenes. Foto/Dok

Hosi sorin seluk, Sekretáriu Estadu Komunikasaun Sosiál (SECOMS), Expedito “Loro” Dias Ximenes, esplika TATOLI ne’e ajénsia notisioza Timor-Leste nian, institutu públiku (I.P), tutela iha SEKOMS, tantu SEKOMS nian kompeténsia maka propoin Prezidente bá iha konsellu ministru, konsellu ministru hili bá servisu, depois tuir Dekretu-Lei  hatete katak, Prezidente nomeadu husi Konsellu Ministru ne’e, nia maka foin hili fali Vise-Prezidente  na’in-rua.

Entaun tuir lei ne’e, Prezidente TATOLI hili figura rua bá  vise-prezidente, depois nia propoin mai iha SEKOMS aprová, entaun na’in tolu ne’e maka bolu Konsellu Diretivu TATOLI,I.P.

Agora kestaun kona-bá ko’a osan ka saláriu,  SEKOMS Expedito Ximenes haktuir ne’e kompeténsia Prezidente TATOLI nian haree tanba bele mós saláriu ne’e tenke baze bá iha  jornalista sira-nia avaliasaun dezempeñu, sé avaliasaun dezempeñu “muito bom”, ka hetan kargu xefe, konserteza saláriu tuir kargu xefia, mais la’ós kargu xefia, saláriu tenke tuir staff.

“Ne’ebé ha’u seidauk hetan relatóriu kona-bá ida-ne’e, maibé depois ha’u sei ko’alia took ho prezidente TATOLI, loos duni ka lae, maibé tuir ha’u nia haree ne’e katák saláriu ne’ebé ita fó bá  funsionáriu ka traballadór ne’e baze bá  avaliasaun dezempeñu no abilitasaun literária, katák  o nia eskola ne’e, no kona-bá durasaun servisu, foin tama ka servisu kle’ur ona, saláriu bazeia bá ida- ne’e,” SEKOMS Expedito Dias Ximenes hateten ba jornalista iha Palasíu Governu, Tersa (28/01/2025).

 Nia fó hanoin atu jornalista bele konfirma ho Prezidente TATOLI,  Noémio Mateus Soares Falcão tanba SEKOMS la hatene kona-bá kestaun ida-ne’e, SEKOMS hatete maka kona-bá hili Prezente TATOLI no aprová vise-Prezidente na’in -rua.

Membru Governu ne’e haktuir baze bá  saláriu ne’e, iha regra governu nian ne’e, iha eskalaun, katak prezidente RTTL,E.P ne’e eskalaun trés, TATOLI,I.P ne’e eskalaun kuatru, husi eskalaun ne’e maka foin hatene prezidente TATOLI nia saláriu hira, Vise-Prezidente nia saláriu hira, staff nia saláriu hira, ida-ne’e bazeia bá ida-ne’e.

“Ne’ebé, sira ne’e bele dehan katák sira ne’e estadu, funsionáriu ajente estadu nian,  ne’ebé sira nia saláriu ne’e baze bá ida-ne’e. Ne’ebé,  imi preokupa dehan hatún no sa’e saláriu ne’e, prezidente TATOLI bazeia bá sira nia avaliasaun dezempeñu, nia foin tama fulan ida-ne’e tenke haree lai buat ne’e, keta halo osan estadu nian uza ladún di’ak karik, tanba osan povu nian tenke uza ho didi’ak, ne’ebé nia tenke haree ida ne’e,” Expedito “Loro” Dias Ximenes hateten.

Prezidente TATOLI Laiha Komentáriu

Prezidente TATOLI, Noémio Mateus Soares Falcão. Foto/Média SEKOMS

Iha loron, 29 fulan-Janeiru ne’e, Hatutan.com kontakta ona Prezidente TATOLI n atu bele marka tempu halo entrevista. Maibé liuhosi mensajen WhatsApp, prezidente  TATOLI, Noémio Mateus Soares Falcão, hateten nia laiha komentáriu.  

“Ha’u laiha Komentáriu” prezidente TATOLI, Noémio Mateus Soares Falcão haktuir hodi responde mensajen Hatutan.com liuhosi WhatsApp.

Hato’o Keixa ba PDHJ

Iha loron 28 fulan-Janeiru ne’e, funsionáriu ajente administrasaun públiku na’in-hira ne’ebé nia kontatu la extende hosi desizaun prezidente TATOLI nian ne’e submete ona keixa ba Diresaun Atendimentu Públiku-Provedoria Direitu Umanu no Justisa (PDHJ).

Funsionáriu ajenda Administrasaun Públiku na’in-neen  ne’ebé hala’o ona servisu balun liu tinan tolu no balun tinan rua, hato’o keixa ba PDHJ tanba sira konsidera desizaun Prezidente TATOLI nian ne’e viola sira-nia direitu ne’ebé prevalese iha iha Konstituisaun RDTL kona-bá sidadaun hotu-hotu iha direitu ba servisu, no konsidera mós katak desizaun prezidente TATOLI nian ne’e viola proseidmdntu administrasaun no Lei Kódigu Laboral tanba la fó hatene ka la komunika ho sira antes loron 60 ka antees fulan-rua molok la extende sira-nia kontratu servisu.  

“Diresaun Atendimentu Públiku konfirma duni katak ohin (Tersa-red) sira ba hatama keixa.” Provedór Virgílio da Silva Guterres konfirma ba Hatutan.com via WhatsApp.  

Informasaun seluk ne’ebé Hatutan.com asesu hosi fontes sira iha TATOLI haktuir katak desizaun ne’e Prezidente TATOLI,I.P  foti hodi ko’a saláriu funsionáriu ho mós jornalista sira ho total ema na’in-20 ne’e tanba bazeia ba informasaun no avaliasaun dezempeñu ne’ebé prova katak sira-nia komportamentu no prestasaun servisu ladún di’ak (sansaun administrativu).

Ba na’in-13 ne’ebé la extende sira-nia kontratu servisu, maibé agora na’in-lima bolu fali ona,  tanba bazeia ba informasaun katak sira-ne’e  tama servisu iha TATOLI iha tinan sira-liubá la liu hosi prosesu rekrutamentu, katak deskonfia hatama servisu de’it.

Jornalista Estajiária : Zita Menezes