Hatutan.com, (25 Janeiru 2022), Dili-Diretór ezekutivu hosi organizasaun sosiedade sivíl, Asia Justice And Rihgts (AJAR), José Luis Oliveira, konsidera partisipasaun  Timor-Leste nian iha Expo Dubai 2020 la fó vantajen di’ak ba ekonomia povu Timor-Leste nian. Maibé, ekipa sira Timor Leste nian ba Expo Dubai aproveita oportunidade ho orsamentu Estadu ba haree Dubai no ba fase-matan.

Notísia iha Relasaun: Ministru Joaquim ‘Seidauk’ Garante Prezensa TL iha Expo Dubai Dada Investór  

CAC Analiza Hela Keixa FONGTIL Hasoru Membru Governu Na’in-Hitu ba Expo Dubai

Produtu povu nian ne’ebé Governu sosa atu lori ba Expo Dubai mas seidauk to’o agora rai de’it iha kontentor laran. Foto/Hatutan.com

Ho produtu povu nian lubuk ne’ebé la konsege lori ba Expo Dubai no rai de’it iha kontentór  iha Edifisiu Expo Dubai TL nian iha Dili, tuir José Luis Oliveira, hatudu  Governu laiha motivasaun ida ne’ebé di’ak atu dezenvolve ekonomia iha rai -laran, tanba realidade produtu povu nian ne’ebé governu sosa atu lori ba hatudu iha eventu internasionál Expo Dubai, to’o oras ne’e, rai hela iha kontentór laran.

Diretór ezekutivu AJAR, José Luis Oliveira, dehan, situasaun sira-ne’e, hatudu evidénsia katak, Governu inventa projetu Expo Dubai, atu ba partisipa iha eEpo Dubai ne’e, ninia motivasaun ne’e, la’ós atu dezenvolve Timor-Leste nia ekonomia.

“Hatudu momoos katak, sira nia intensaun ne’e la’ós atu hadi’a ita-nia ekonomia. Sira-nia intensaun ne’e, atu ba pasiar, sira-nia intensaun ne’e atu ba fase-matan iha ema nia rai, gasta povu nia osan, atu sai turista iha Dubai. Ne’e hatudu momoos,” Diretór ezekutivu AJAR, José Luis Oliveira, hateten ba Hatutan.com, iha kna’ar fatin, Faról-Dili, Tersa (25/01/2022).

Tuir José Luis, bainhira Governu iha duni intensaun atu promove TL nia ekonomia, Governu tenke servisu ho kuidadu,  servisu ho loloos, no labele esplora fali produtu sira ne’ebé povu iha. Tanba povu lakon ona tempu no osan hodi halo produtu artezanatu sira-ne’e, maibé depois Governu la lori ba expo Dubai.

“Sira ba Dubai halo saida. Ba Dubai ne’e atu lori produtu sira ne’e ba hatudu iha ne’ebá para depois fa’an. Afinál, ikus mai produtu sira ne’e, sira la interese. Sira la tau ne’e hanesan objetivu prinsipál, ne’e hatudu momoos katak, sira-nia intensaun ne’e atu gasta de’it povu nia osan saugati de’it,” José Luis Oliveira, hateten tán.

Produtu ne’ebé produtór Timoroan sira prodús ne’e, la’ós de’it artezanatu, maibé iha mós produtu herbal, ne’ebé Governu liuhosi komisaun expo sira sosa, ho objetivu atu lori ba hatudu iha eventu internasionál expo Dubai.

Diretór AJAR ne’e mós kestiona kona-bá, ema hirak ne’ebé la merese atu ba partisipa iha expo Dubai ne’e, Governu transporta ho aviaun “rame-rame” ba Dubai. Tuir loloos, ema sira ne’ebé ba Governu atu lori maka produtór timoroan sira, atu nune’e, bele esplika prosesu sira kona-bá oinsá mak bele prodús produtu sira ne’ebé TL rasik iha.

“Maibé sira la lori ema produtór sira ne’e. Agora, sé sira la lori ema produtór sira ne’e, oinsá mak ba iha ne’ebá, ema husu buat ruma, dehan buat ne’e, imi halo oinsá-oinsá, funsionáriu sira hatene esplika?, lahatene esplika. Sé lahatene esplika, entaun imi ba halo saida, ne’e hatudu momoos katak, sira nia intensaun ne’e, la’ós atu dezenvolve ekonomia,” Luis Oliveira, kestiona.

Edifisiu Provizoriu Expo Dubai Timor-Leste. Foto/Hatutan.com

Diretór AJAR ne’e, afirma, produtu herbal ne’ebé Governu sosa hosi produtór sira, durante ne’e, parte ONG sira mak dezenvolve hela produtór sira ne’e, no governu rasik laiha.

“Sira koleta produtu herbal ne’e, sira lori ba hotu. Maibé, nein (laiha) produtór ida, sira lori. Agora, buat produtu herbal ne’e, tenke presiza ema sira ne’ebé mak halo ne’e, para atu esplika. Buat ne’e halo oinsá, uza oinsá. Agora, funsionáriu sira mak ba fali ne’e, sira komprende ka, ne’e sira atu promove ka, sira atu saida,” José Luis Oliveira, kestiona tán.

Sosiedade sivíl haree situasaun ida ne’e, Governu hatudu ninia intensaun atu manipula povu nia osan, atu ba satisfás sira nia interese.

Luis Oliveira konsidera, aktu ida ne’e, Governu hatudu momoos katak, sira nia partisipasaun iha expo Dubai, la’ós atu aprezenta produtu no ekonomia povu TL nian, maibé ba pasiar hanesan ema turista, no ba fase de’it matan, ho povu nia kosar-been.

“Ida ne’e mak ha’u atu kondena daudauk kona-bá expo Dubai ne’e. Ne’e pekadu sosiál, ha’u atu dehan loloos, ne’e pekadu sosiál, lohi povu,” Luis Oliveira hateten.

Indonézia de’it, sira ba partisipa iha expo Dubai ne’e, sira lori fila retornu, no lori investimentu barak mak tama fali ba sira nia nasaun.

“Agora, ó dehan ita fa’an sasán dehan manán $13.000. Ida ne’e, seráke bele rekupera fali osan ida ne’ebé mak ita gasta ba expo Dubai ka lae. Agora husu took sira, $13.000 kompara ho osan ida gasta ba expo Dubai ne’e, hira. Ministru ida de’it, ema ida de’it mak viajen $13.000-liu. Sé ema na’in-hira viajen ne’e, hira,” Luis Oliveira, dehan tán.

Antes ne’e, Ministru Koordenadór Asuntu Ekonómiku (MKAE), Joaquim Amaral, no Ministru Teízmu Komérsiu no Indústria (MTKI), José Lucas do Carmo dehan, prezensa TL nian iha expo internasionál Dubai, nu’udár ida parte hosi rekuperasaun ekonomia. Tanba ne’e, Luis Oliveira, dezafia Governu atu hatudu took ekonomista timoroan ne’ebé bele kálkula took kona-bá tornu ekonómiku ne’ebé benefisia TL iha expo Dubai.

“Agora, ekonomista ida ita nian ne’e, agora hatudu took, prinsípiu ekonomia ne’e, hatudu oinsá, seráke ida ne’e, ekonómiku duni ka lae. Ha’u la eskola ekonomia, mais haree de’it hanesan ne’e, ita ne’e, la’ós ekonomia. Ne’e hanesan ita ba badiu, gasta osan ba badiu de’it, gasta osan saugati de’it. Sé ekonomia, ita gasta uitoan, atu hetan barak. Agora ne’e, lae, ita mai gaba dehan $13.000. Ida-ne’e kompara ho osan ida ita gasta ne’e hira,” José Luis tenik.

Antes ne’e mós, hosi parte sosiedade sivíl sira liuhosi Fórum Organizasaun Naun-Governamentál Timor-Leste (FONGTIL), hato’o ona keixa ba Comissão Anti Corrupção (CAC), atu bele halo investigasaun tanba iha indikasaun ba korrupsaun.

“Sá, solusaun ida, solusaun ne’e, lori sira ba tribunál hotu. Agora, ami sosiedade sivíl kesar tiha ona iha CAC, ita hein de’it rezultadu CAC, tanba ne’e iha indikasaun korrupsaun barak. Seidauk tán familiarizmu, horibainhira lori grupu dansa sira ne’e, sangar sira ba ne’e, mesak iha indikasaun familiarizmu de’it iha ne’ebá ne’e,” Luis Oliveira hateten.

Relasiona ho asuntu ne’e, Hatutan.com tenta  ona halo konfirmasaun ho parte komisaun expo Dubai, to’o dala-tolu, maibé, infelizmente, parte komisaun expo Dubai, sempre rejeita atu fó nia klarifikasaun sira.  

Iha Kinta (21/01/2022), tuku 15 liu Otl, Hatutan.com, hakbesik ba Komisaun Expo Dubai, hodi halo konfirmasaun ho Koordenadór Expo Dubai, Manuel Vong, iha nia kna’ar fatin, iha eis edifísiu CPLP (Comunidade dos Países da Lingua Portuguêsa), iha Kampung Alór, Dili,  maibé Manuel Vong laiha tempu tanba nia tenke sai ba atende servisu seluk.

Iha fali,  Sesta  (22/01/2022), purvolta tuku 09:13 Otl, Hatutan.com, tenta dala ida tán, hodi konfirma fali asuntu ne’e ho Koordenadór Expo Dubai, Manuel Vong iha Edifsiu Expo Dubai TL, maibé Manuel Vong okupadu nafatin.

Hatutan.com husu atu halo apontamentu liuhusi resepsionista atu bele halo entrevista ho Manuel Vong, maibé parte resepsionista dehan de’it, la bele no la iha tempu tanba Manuel Vong okupadu ho servisu Expo Dubai nian.

“Ah, maun sira, koordenadór iha ne’e hela, maibé nia ohin okupadu ho servisu, tanba halo hela enkontru virtuál ho ema balu, ne’ebé labele halo entrevista. Koordenadór nia ajenda enkontru ohin barak loos, depois  halo enkontru ida ne’e, orasida loro-kraik mós sei halo enkontru tán,” funsionária resepsionista ne’e hateten.

Iha Tersa (25/01/2022), tuku 09:37 Otl, Hatutan.com ba atu halo entrevista ho  koordenadór expo Dubai, Manuel Vong, maibé ho espontánea resepsionista liatun dehan, Manuel Vong sei okupadu.

Molok ne’e Hatutan.com mós halo komunikasaun ho Arif Abdullah Sagran, nu’udar Vise Komisáriu Jerál Expo Dubai TL nian ne’ebé oras ne’e iha Dubai  liuhusi WhatsApp hodi husu kona-bá sasán sira ne’ebé seidauk bele lori ba Dubai.  Maibé Arief Sagran husu de’it atu Hatutan.com halo konfirmasaun direta ho Manuel Vong.

Jornalista: Rogério Cárceres