Hatutan.com, (31 Marsu 2022), Dili—Iha tempu udan hanesan ne’e, sidade Dili iha ameasa boot nia laran mak inundasaun. Bainhira udan monu-rai ho intensidade maka’as iha oras ida ka oras rua nia laran, sidade Dili nia rohan nakonu ho bee-nalihun. Hirak ne’e hotu akontese tanba kauza husi problema rua; ida maka la iha manutansaun ba kondisaun trosu, ezgotu no drainazen prinsipál sira iha Dili laran, seluk fali maka komunidade sira seidauk iha konsiénsia soe lixu iha lixeira sira ne’ebé Estadu harii ona, liuliu lixu plástiku sira sei soe arbiru de’it.   

Notísia iha Relasaun: Sedimentasaun Barak Provoka Bee-Sa’e no Tama Komunidade Nia Uma

Lixu soe arbiru iha kapitál Dili. Foto/Hatutan.com

“Ita haree bainhira udan oras ida nia laran, bee komesa nalihun sai husi ezgotu, trosu no drainazen sira hodi tama mai estrada laran no sulin sai ba komunidade sira nia uma.  Ita ba haree ezgotu sira ka drainazen sira ne’e lixu plástiku maka domina no taka netik tiha bee nia dalan. Tanba ne’e, hau haree katak  lixu plástiku ne’ebé soe arbiru de’it sai mós fatór importante hodi kontribui ba hamosu inundasaun bainhira tempu udan,” Agustino Gomes, nudár timoroan ne’ebé hala’o knar emprezariál nian iha setor infraestrutura  hateten ba Hatutan.com iha Dili, Kinta (31/03/2022).

Agustino Gomes fó hanoin katak, atu kombate lixu plástiku sira satan netik bee dalan iha ezgotu, drainazen ka trosu prinsipál sira-nia laran iha kapitál Dili, maka abitante sira iha Dili laran tenke iha konsiénsia soe lixu iha nia fatin no autoridade sira, hahú husi Xefe Suku, Xefe Aldeia no Konsellu Suku sira organiza ka mobiliza halo limpeza jerál iha bairru laran, aldeia laran to’o suku laran kada semana ka kada fulan.

Nia hatutan, autoridade lokál sira, liuliu Xefe Suku sira tenke pro-ativu fo avizu no halo sosializasaun beibeik ba komunidade sira iha suku laran atu labele soe fo’er arbiru, liuliu fo’er sira hanesan plástiku, kalén-at (serveja nia lata sira), liuliu la bele soe iha ezgotu, trosu ka drainazen laran.

Seluk fali, Agustino Gomes haree katak, problema importante balun ne’ebé ema hateke la hetan hodi sai kauza prinsipál ba inundasaun iha sidade Dili, maka falta manutensaun ba drainazen no ezgotu prinsipál sira.

Agustino Gomes. Foto/Hatutan.com

“Ita iha problema boot ho manutensaun ba fasilidade infraestrutura sira, hanesan ezgotu no drainazen. Ita halo tiha drainazen ho ezgotu, maibé ita  husik tiha de’it la tau-matan ka la halo manutensaun. Ita la ba hasai tuituir fo’er sira nakonu iha ezgotu ka drainazen laran, rai monu taka iha drainazen laran, ikus mai bainhira udan monu rai, prejudika bee la hala tuir nia dalan no suli sai mai komunidade sira nia uma,”   Agustino Gomes, diretór empreza Tinolina ne’e tenik.

Nia mós haree katak sidade Dili ne’e, kada tinan ema aumenta ba beibeik. Ema balun harii tiha uma iha ezgotu leten no taka tiha bee-dalan hodi halo bee sai ladi’ak.

Tuir nia, populasaun halo uma taka ezgotu sira, la’ós sala husi populasaun de’it, maibé sala mós husi autoridade sira ka ukun na’in sira. Tuir loos bainhira haree abitante ida halo uma iha ezgotu leten tenke ba hasé no haruka hapara kedas.

Nia dehan, governu liuliu MOP halo manutensaun antes udan, ekipa tenke halo ona servisu, loke ezgotu sira ne’e hamoos hotu kedas, sedimentasaun ne’e hasai halo moos hotu. Bainhira mota tun hotu, ekipa manutensaun, tenke ba loke fali, hasai tiha plástiku sira ne’e, fo’er sira ne’e, para nia labele tau hamutuk halo barak liu iha ne’ebá.

Agustino Gomes hateten, manutensaun problema boot. “Agora, ita tenke buka solusaun para lalika hatudu fali liman ba nia. Ha’u foin tinan hira ba kotuk, ha’u istori malu tiha ona ho xefe aldeia iha ne’e, kuandu sira iha mota-sorin ne’ebá ne’e iha inundasaun, ha’u ba iha ne’ebá, xefe aldeia mai dehan, lalika, husik bá, tanba mota mak iha uluk, nusá mak sira halo uma besik iha ne’e. Ita-boot hanesan suku na’in, nunka bele ko’alia hanesan ne’e. Populasaun iha tiha ona susar laran, ó salva uluk tiha lai, depois mak ita ko’alia. Imi haree ona, mota hanesan ne’e ona, ne’ebé di’ak liu muda,”.

Atu dehan de’it katak, Governu mak tenke kria kondisaun, nusá mak labele? atu gasta de’it osan hira ba populasaun, no halo moru protesaun ba populasaun atu bele la bele lori sira no tama sira nia uma la presiza osan boot.

“Ita ba soe osan barak iha Oé-Cusse ne’ebé saugati de’it, ita ba tau osan barak iha Suai ne’ebá ne’e, Aeroportu manu-liin mak nakonu, karau mak nakonu, nusá mak la halo netik manutensaun no estabelese bee-dalan no harii moru protesaun iha mota sira ne’e atu udan-boot karik la bele prejudika povu nia vida. Ida-ne’e mak ukun lahatene, ukun la hadomi povu, mais ba kampaña took, sira lori husu ezmola, ne’e sira tun mai tanis tán, depois de kampaña hotu mak ne’e ona,” Agustino Gomes hateten.

Jornalista: Rogério Cárceres