Hatutan.com, (04 Novembru 2023), Díli—Primeiru-Ministru (PM) Kay Rala Xanana Gusmão, Sábadu (04/11/2023), halo vizita urjente ida bá kuartél jerál Polísia Nasionál Timor-Leste (PNTL) iha Caicoli, Díli, hodi hasoru malu ho Komandante Jerál PNTL, Komisáriu Henrique da Costa ho nia adjuntu Komisáriu Pedro Belo no dirijente importante sira balun iha liña Komandu PNTL nian.
Lee Mós: Konfrontu iha Lourba, Na’in-Hitu Kanek no Sunu Uma Haat
PM Xanana Gusmão ho Komandante Jerál PNTL, Komisáriu Henirque da Costa hato’o mensajen bá jornalista sira kona-bá insidente Suku Lourba, Munisípiu Bobonaro. Foto/Rogério Pereira Cárceres
Iha hasoru malu ne’e, Xanana nu’udár Primeiru-Ministru aprezenta nia laran susar no la kontente ho kazu krime sira ne’ebé akontese iha territóriu nasionál durante ámbitu loron Finadu hosi loron 01 to’o loron 03 fulan-Novembru 2023.
Xanana mensiona situasaun balun iha Munisípiu Viqueque, Baucau no Bobonaro ne’ebé kontínua prejudika povu nia moris hakmatek hosi hahalok grupu juventude balun ne’ebé duni-malu, tuda-malu to’o baku-malu hodi halo povu balun sai vítima no halakon mós ema nia vida.
“Ha’u la simu ona hahalok sira oho -malu, baku-malu, estraga-malu no sunu -uma. Tanba ne’e, Kuarta iha reuniaun Konselu Ministru sira-nian, ha’u sei ko’alia para taka tiha buat ne’e,” Primeiru-Ministru Xanana Gusmão ko’alia diretamente bá Komandante Jerál PNTL, Komisáriu Henrique da Costa.
“Se ita husik nafatin arte-marsiál, sei estraga ita-nia sosiedade. Husu nafatin bá Polísia atu kaer ema sira ne’ebé halo problema.”
Komisáriu PNTL, Henrique da Costa hateten, prezensa PM Xanana nian iha Kuartél Jerál PNTL hodi ko’alia ho sériu oinsá mak haree situasaun iha Suku Lourba, Postu Administrativu Bobonaro, Munisípiu Bobonaro.
Komisáriu Henrique da Costa relata bá PM Xanana katak bainhira situasaun ne’e mosu parte PNTL Munisípiu Bobonaro halo intervensaun hodi prevene, maibé tanba insidente ne’e mosu envolve ema barak, suku ho suku no grupu ho grupu prejudika intervensaun PNTL nian ho di’ak, maibé Komandu PNTL orienta bá Komandu Operasaun Espesiál (COE, sigla portugés) ho Batallaun Orden Publika (BOP) bá apoiu, inklui husu apoiu intervensaun hosi FALINTIL-Forsa Defeza Timor-Leste (F-FDTL) ne’ebé destaka iha Ermera, Bobonaro ho Covalima, hodi apoiu no buka limita movimentu suspeitu sira-nian bainhira sira buka atu halai sai hosi área jurizdisaun Munisípiu Bobonaro.
Ohin dadeer, Komandu PNTL mós orienta tan Unidade Espesiál Polísia (UEP) ekipa rua hodi bá apoiu tan seguransa iha Lourba. Nune’e, tuir Komisáriu Henrique da Costa katak, dezde horikalan, situasaun iha lokál akontesimentu kontroladu no ekipa investigasaun hosi nasionál bá apoiu tan ekipa investigasaun Polísia Bobonaro hodi halo investigasaun kle’an bá autos ne’ebé akontese iha Lourba.
“Informasaun inisiál hosi insidente Suku Lourba katak iha uma 10 mak hetan sunu, uma tolu (3) mak hetan estragu no iha ema na’in-hitu (7) mak kanek, kompostu hosi na’in-tolu (3) kanek todan no na’in-haat (4) kanek kaman. Sira ne’ebé kanek kaman lori ona bá halo tratamentu iha ospitál Maliana no sira kanek todan evakua ona mai ospitál Bobonaro no na’in-ida mak evakua ona mai ospitál nasionál Guido Valadares (HNGV),” Komisáriu Henrique da Costa informa.
Kona-bá kauza hosi insidente ne’e, Komisáriu Henrique da Costa, hateten parte investigasaun sei halo hela sira-nia servisu no iha loron balun sei informa fali bá públiku. Maibé, Polísia mós rekolla ona evidénsia lubun, hanesan rama, katana, diman, no sasán kro’at seluk ne’ebé mak utiliza hodi estraga komunidade sira iha Lourba.
Informasaun inisiál ne’ebé parte polísia rekolla mak insidente ne’e akontese kauza hosi problema pesoál kona-bá disputa rai, iha mós problema fetosaa-umane no informasaun balun liga ho grupu arte-marsiál (GAM) no arte-rituál (GAR) tanba fetosaa hosi arte-marsiál ida no umane hosi arte-marsiál seluk ka arte-rituál balun to’o baku malu.
Iha tan informasaun balun ne’ebé PNTL rekolla katak kazu ne’e halai bá iha rasizmu uitoan. Mas ida-ne’e, tuir Komisáriu Henrique da Costa katak, informasaun inisiál ne’ebé PNTL kontínua halo investigasaun atu identifika loloos nia motivu.
Kona-bá poténsia konflitu entre GAM ho GAR ne’e bele alastra to’o munisípiu seluk, Komisáriu Henrique da Costa informa Komandu PNTL halo ona prevensaun hodi orienta Unidade Espesiál Polísia halo operasaun iha Díli laran, iha Baucau, Viqueque no Lautem, inklui munisípiu hotu atu alerta prevensaun insidente sira-ne’e.
“Ita halo koordenasaun ho entidade sira hotu, liuliu autoridade komunitáriu, konvensaun relijiozu sira, konsellu juventude sira, inklui lider GAM ho GAR sira iha munisípiu hotu atu tuur hamutuk halo prevensaun bá konflitu iha ida-idak nia área,” Komisáriu Hernrique da Costa haktuir.
Xanana Nia Apelu
PM Xanana hasoru malu ho Komandante Jerál PNTL, Komisáriu Henrique da Costa hodi ko’alia kona-bá situasaun Suku Lourba, Munisípiu bobonaro no situasaun seguransa iha teritóriu nasionál. Foto/Rogério Pereira Cárceres
Iha fatin hanesan, PM Xanana Gusmão halo apelu bá povu tomak, hosi aman-inan, oan sira, liuliu joven sira katak uluk imi nia inan-aman no avó sira mate bá rai ida-ne’e, agora imi oho malu tanba buat laek sira ne’e.
“Ha’u husu bá Na’i-Lulik sira, reza netik para fase tiha joven sira-nia ulun, tanba ita haree iha uma laran, banin ho mane-foun di’ak malu hela, maibé tanba arte-marsiál diferente sira hirus malu to’o oho malu,” Xanana hateten.
Xanana husu bá matebian sira hamoos uitoan labarik joven sira-nia ulun tanba se lae la fó valor bá imi nia mate, imi nia sakrifisiu.
“Ooouuuuuu,, matebian sira, ajuda ami. Ami bele rezolve problema hamlaha, ami bele rezolve problema inundasaun, maibé problema oho malu ne’ebé susar uitoan atu rezolve,” Xanana hamulak.
Xanana mós husu bá lider arte-marsiál ho nia membru sira atu domingu-domingu bá misa rona Maromak Nia lia-fuan, tanba tuir Xanana nia haree membru ho lider arte-marsiál barak lá partisipa iha misa tanba bainhira bá misa sempre buka bá dame malu tuir doutrina Kristaun nian. sira kaer-liman tuir sira-nia doutrina mas bosok ten ida, tanba laran ne’e sira fa’an tiha ona bá sira-nia arte-marsiál. Ne’e duni, apelu boot bá arte-marsiál sira no joven sira atu dame malu no prevene konflitu.
“Ha’u mós hamutuk ho polísia sira, imi baku-malu ha’u kaer imi. La kleur ha’u halo fali prizaun ida ba de’it imi, la han, la hemu, ita terus uitoan. Ita-nia avó no inan-aman sira mate la husu buat ida, maibé sira mate tanba ukun rasik an, agora ukun rasik an, imi bá lori arte-marsiál hosi Indonézia mai baku malu no oho malu flai iha Timor,” Xanana hateten ho hirus.
Jornalista: Rogério Pereira Cárceres