Connect with us
Pakote Ahi

Opiniaun

Iha Situasaun Krizi Ekonómika, Intervensaun Seletiva Estadu iha Merkadu

Published

on

Iha situasaun krise ekonomika, Estadu ninia presensa iha merkadu, labele husik Merkadu auto-regula an (in Programa Dader kmanek GMNTV,14.03.2022)”.

Timor-Leste ninia preparasaun sira tama ba WTO/OMC (World Trade Organizatition/Organização Mundial do Comercio)  no ASEAN (Association of Southeast Asian Nations), ne’e hatudu katak Timor-Leste nakloke ba merkadu livre hodi formaliza deit tanba hafoin restaura ita independencia iha loron 20 fulan maio tinan 2002,tinan ne’e selebra tinan rua nulu (20), merkadu Timor-Leste ne’ebe ninia populasaun ne’ebe atinji tokon ida ho resin (um milaun ho resin), sai hanesan destinu ba produtu sira sasan (bens) no servisus.   Dala barak mos, produtu sira ne’ebe mak tama no sirkula  iha Timor-Leste produtu sira ne’ebe la konsumu no ninia validade besik hotu iha produtu orijin, hatama hotu mai Timor-Leste. Timor-Leste nudar rai ne’ebe mak konsumu produtu importadu hotu,husi sorin ida.Sorin seluk, Timor-Leste ninia regulasaun ladun forte no la konsistente iha implementasaun ba lei no regulamentu sira. Ninia konsekuensia prejudika liu mak konsumidores sira.

Atu proteje no defende konsumidores Timor oan sira, Estado preve ona iha ita ninia Lei Inan ka Constituiçao RDTL,iha ninia artigu 53º  no materializa liu husi aprova Lei de Porteção de Consumidores (LPC) Lei No. 8 de 2016,loron 08 fulan julho.   

Advertisement
Monta Publisidade

Maibe iha situasaun krisi ekonomika, liliu pandemia covid-19 ne’ ebe krisi bóot ne’ebe mak iha tinan rua (ikus) afeta mundu no atividade ekonomika no komersiu mundu nian. Iha merkadu kombustivel nian,inflasaun sae makas kausa husi invasaun Russia ba Ukraina iha loron 24.02.2022.

Iha relasaun konsumu iha merkadu, relasaun entre konsumidor no operador ekonomika,konsumidor parte mak fraku liu. Tanba operador ekonomika nia iha instrumentu hotu-hotu hodi influensia merkadu no termina folin,hatun ka hasae.

Iha relasaun ne´e konsumu ne´ebe asimetria,entre operador ekonomika no konsumidor mak mosu regulador hodi regula.  Liga ba realidade Krisi ne’ebe kausa husi invasaun Russia ba Ukraina provoka folin mina matak iha merkadu mundial nian sae makas. hahu loron dahuluk invasaun forsa Russo nian,iha loron Quinta-feira,24.02.2022, folin mina matak iha merkadu Londres ne’ebe referensia ba Asia-pasifiku ninia folin sae ba tó $110 ho resin bidun/baril ida no atinji piku maximu iha loron 07.03.2022, folin mina sae tó $139 USD kada bidon/baril.

TANE iha loron 14.03.2022- husu atu intervensaun Estadu liu husi subsidiu seletivu, sita nota informativu ne’ ebe mak Tane Konsumidor haruka ba media sira, “Hare no tetu tuir realidade sosio ekonomika rai laran nian, TANE Konsumidor ninia sujestaun buat rua deit:

  1. Subsidiu seletivu ba transporte publiku (mikrolet,taxi no bus) no subsidiu ba seitori produsaun ninian liliu subsidiu ba agrikultura no peskas.
  2. Adota rejime legal necesario hodi regulariza (ver analisa legal), tanba tuir DL ne´ebe mak regulariza koanab folin sasan ka “preço justos´´ la kontempla konaba estabelese tabela konaba folin mina,sorin ida. Sorin seluk, DL ne´ebe hodi hatur konaba knar ANPM liu husi DNDS (Direção Nacional Down Streem ) nian mos la fó kbiit konaba estabelese no kontrola folin mina iha merkadu (14.03.2022)’’.

Iha biban ne’eba mos TANE Konsumidor apresenta dadus konaba folin mina iha merkadu kombustiveis iha Dili laran, foti dadus (28.02.2022) hare tabela tuir mai ne’ e (1):

PESQUISA DO PREÇO  COMBUSTIVEL AO MES DE FEVEREIRO

Advertisement
Monta Publisidade

(Dados dia 28.02.2022 )

tabela 1:

 

Nome Empreza

Advertisement
Monta Publisidade

Preço

Localização

Distribuidor

Gasolina

Gasoel

Advertisement
Monta Publisidade

1

Pertamina Fuel

$ 1.26

$ 1.26

Bebora

Advertisement
Monta Publisidade

Pertamina International

2

99 Fuel Station

$ 1.21

$ 1.21

Advertisement
Monta Publisidade

Hudilaran

Global

3

Belak Fuel Station

$ 1.21

Advertisement
Monta Publisidade

$ 1.20

Fomentu

Pertamina International

4

Mae da Graca Fuel

Advertisement
Monta Publisidade

$ 1.23

$ 1.23

Raikotu

Pertamina International

5

Advertisement
Monta Publisidade

Borala Fuel

$ 1.18

$ 1.16

Comoro

Global & Eto

Advertisement
Monta Publisidade

6

Lafaek Oil & Gas Fuel

$ 1.25

$ 1.24

Comoro

Advertisement
Monta Publisidade

Global

7

Aitula Fuel

$ 1.20

$ 1.18

Advertisement
Monta Publisidade

Comoro

Eto

8

Mekar Fuel

$ 1.18

Advertisement
Monta Publisidade

$ 1.16

Luro-mata

Eto

9

De shun Fuel

Advertisement
Monta Publisidade

$ 1.20

$ 1.20

Fatuhada

Global

10

Advertisement
Monta Publisidade

Mega Petroleum

$ 1.19

$ 1.19

Fatuhada

Global

Advertisement
Monta Publisidade

11

68 Petro station

$ 1.21

$ 1.21

Hudilaran

Advertisement
Monta Publisidade

Global

12

Eto Fuel

$ 1.18

$ 1.16

Advertisement
Monta Publisidade

Mandarin

Eto

13

Mira mar Fuel

$ 1.15

Advertisement
Monta Publisidade

$ 1.13

Fatuhada

Eto

14

Realistic Fuel

Advertisement
Monta Publisidade

$ 1.10

$ 1.10

Matadoru

Pertamina int. & Eto

15

Advertisement
Monta Publisidade

East Gas Fuel

$ 1.22

$ 1.22

Bidau Akadiruhun

Pertamina International

Advertisement
Monta Publisidade

16

Culuhun Fuel Station

$ 1.21

$ 1.21

Culuhun de Baixo

Advertisement
Monta Publisidade

Global

17

Chongti Petrol

$ 1.21

$ 1.21

Advertisement
Monta Publisidade

Culuhun Centro

Global

18

Super Fuel

$ 1.20

Advertisement
Monta Publisidade

$ 1.20

Culuhun Centro

Eto

19

Eto Fuel

Advertisement
Monta Publisidade

$ 1.18

$ 1.16

Balide

Eto

Nota:

Advertisement
Monta Publisidade
  1. Situasaun atual kompara husi loron 28.02- 14.02- folin referensia ba ETO ho folin Gazolina $1,19 e Gazoleo $1,18 komparandu iha loron 28.02.2022, Gazolina ho folin $1,18 no Gazole ho folin $1,16;
  2. Distribuidor tuir ANPM liu husi Diretor DS katak distribuido rua deit iha merkadu nasional,maibe ho dadus ne’ebe liu husi levantamentu ba folin mina iha bomba gazolina Dili hatudu distribuidor aumenta tan ida mak Global.

Impaktu inflasaun iha folin mina mos provoka dadaun krise iha transporte publiku,liliu sirkulasaun bis husi Baucau no Viqueque ható sira ninia deskontentamentu liu husi la mobiliza tanba tuir motorista sira “folin mina sae no prejudika sira´´.

TANE Konsumidor ninia ekipa foti tan dadus iha loron 05.04.2022, hodi halo komparasaun ho  dadus fulan março nian. resultadu husi dadus foun ne´ebe foti maka TANE iha loron 07.04.2022, TANE Konsumidor mos halo leitura hodi halo komparasaun ho dadus fulan Março nian, ne’be nota katak inflasaun folin mina nian sae makas, quase aumento entre 15% ba 21 %, tendesia gazoel mak sae makas kompara ho gazolina bele hare tabela (tabela 2). TANE Konsumidor mos, renova tan husu nafatin intervensaun estadu iha situasaun krisi nian hodi fó subsidiu seletivu kombustiveis ba transporte publiku sira (taxi, mikrolet no bis) no mos ba trator ba agrikultor sira no peskador sira (07.04.2022).  Objetivu husi subsidiu seletivu  mak:1) Subsidiu ba transporte publiku (Taxi, mikrolet no Bis) hodi ajuda mobilidade no konetividade  ba populasaun sira. Ajuda mobilidade estudante sira ba eskola, funcionariu sira ba servisu, ajuda trabalhadore sira desloka ba servisu fatin. Ajuda mos konektividade entre muncipio ho capital,entre municipio ida ho municipiu seluk.2)Ajuda seitor produtivu,liliu subsidiu mina ba trator ba agrikultor sira hodi hasae sira ninia produsaun, subsidiu ba peskador sira hodi hasae sira ninia rendimentu peska nian.

Tuir mai hare tabela folin mina iha Dili,loron 07.04.2022:

PESQUISA DO PREÇO  COMBUSTIVEL AO MES DE ABRIL 2022

tabela 2:

Advertisement
Monta Publisidade

Nome Empreza

Preço

Localização

Distribuidor

Gasolina

Advertisement
Monta Publisidade

Gasoel

1

Pertamina Fuel

$ 1.35

$ 1.35

Advertisement
Monta Publisidade

Bebora

Pertamina International

2

99 Fuel Station

$ 1.35

Advertisement
Monta Publisidade

$ 1.36

Hudilaran

Global

3

Belak Fuel Station

Advertisement
Monta Publisidade

$ 1.38

$ 1.38

Fomentu

Pertamina International

4

Advertisement
Monta Publisidade

Mae da Graca Fuel

$ 1.31

$ 1.33

Raikotu

Pertamina International

Advertisement
Monta Publisidade

5

Borala Fuel

$ 1.33

$ 1.35

Comoro

Advertisement
Monta Publisidade

Global & Eto

6

Lafaek Oil & Gas Fuel

$ 1.40

$ 1.39

Advertisement
Monta Publisidade

Comoro

Global

7

Aitula Fuel

$ 1.35

Advertisement
Monta Publisidade

$ 1.38

Comoro

Eto

8

Mekar Fuel

Advertisement
Monta Publisidade

$ 1.35

$ 1.38

Luro-mata

Eto

9

Advertisement
Monta Publisidade

De shun Fuel

$ 1.35

$ 1.36

Fatuhada

Global

Advertisement
Monta Publisidade

10

Mega Petroleum

$ 1.35

$ 1.36

Fatuhada

Advertisement
Monta Publisidade

Global

11

68 Petro station

$ 1.35

$ 1.36

Advertisement
Monta Publisidade

Hudilaran

Global

12

Eto Fuel

$ 1.33

Advertisement
Monta Publisidade

$ 1.37

Mandarin

Eto

13

Mira mar Fuel

Advertisement
Monta Publisidade

$ 1.32

$ 1.36

Fatuhada

Eto

14

Advertisement
Monta Publisidade

Realistic Fuel

$ 1.30

$ 1.32

Matadoru

Pertamina int. & Eto

Advertisement
Monta Publisidade

15

East Gas Fuel

Manutecao

Manutencao

Bidau Akadiruhun

Advertisement
Monta Publisidade

Pertamina International

16

Culuhun Fuel Station

$ 1.35

$ 1.36

Advertisement
Monta Publisidade

Culuhun de Baixo

Global

17

Chongti Petrol

$ 1.35

Advertisement
Monta Publisidade

$ 1.36

Culuhun Centro

Global

18

Super Fuel

Advertisement
Monta Publisidade

$ 1.35

$ 1.35

Culuhun Centro

Eto/Global

19

Advertisement
Monta Publisidade

Eto Fuel

$ 1.33

$ 1.37

Balide

Eto

Advertisement
Monta Publisidade

Governu liu husi Ministro Petroleum, Rekursus Minerais (MPRM) ható proposta Lei ida ba CdM, iha loron 13.04.2022, Conselho de Ministro  aprova resolusaun hodi atribui subsidiu ba transporte rodiviaria, martima no aerea. Tuir mai hare komunikadu husi Conselho de Ministro nian: “ Konsellu Ministru aprova ona projetu Dekretu-Lei, ne’ebé aprezenta husi  Ministru Petróleu no Minerál, Victor da Conceiçao Soares, ba atribuisaun subsídiu ba operadór transporte rodoviáriu públiku, ba operadór transporte aéreu no marítima nasionál sira, no ba adkirente kombustivel ba atividade agríkola, peska (2)’’.   

Iha loron 19 fulan Abril tinan 2022, Prezidente Republika promulga Dekretu Lei Nº 18 tinan 2022,loron 19 fulan Abril konaba “ TRIBUIÇÃO DE SUBSÍDIOS AOS OPERADORES DE TRANSPORTES RODOVIÁRIOS PÚBLICOS, AOS OPERADORES DE TRANSPORTES AÉREOS E MARÍTIMOS NACIONAIS E AOS ADQUIRENTES DE COMBUSTÍVEL DESTINADO ÀS ATIVIDADES AGRÍCOLAS E PISCATÓRIAS (3)´´.

Dizisaun Conselho de Ministro  nian mai atu reforsa afirmasaun ne´ebe mak ható iha programa dader kmanek GMNTV (4), “Iha situasaun krise ekonomika, estadu ninia presensa iha merkadu,labele husik merkadu auto-regulariza (14/04/2022)´´.

Husi perspetivaTANE Konsumidor Agradese tanba Governu bele rona intervensaun Tane Konsumidor nian liu husi rekoila dados konaba inflasaun iha fulan rua tu-tuir malu, loron 14.03.2022 @ loron 07.04.2022’’.

TANE husu atu governu atribui subsidiu seletivu ba transporte publiku sira no ba agrikultura no peskas’’,.

Advertisement
Monta Publisidade

Krisi funu entre Russia no Ukraina,afeta ba merkadu internasional,liliu folin mina matak iha merkadu Londres ne’ ebe mak referensia ba Asia-Pasifiku ninia folin sae ba $100 USD e tal per bariil, piku maximu mak iha loron 07.03.2022, merkadu Londres atinji $139 USD per baril,enquanto Nasdak New York,  loke ho $130 USD per barril (5).

Maske merkadu kombustivel la iha estadu ida mak regula maibe tuir hare husi Tane Konsumidor katak,“ iha situasaun krise kombustivel, estadu ninia presensa importante no labele husik merkadu auto-regulariza´´. Tuir dadus ne´ebe mak TANE Konsumidor apresenta  iha loron 07.04.2022 hatudu katak merkadu kombustiveis sira “ auto-regula´´, sira determina  folin gazoel mak karu liu komparandu ho gazolina!

Hosi: Prezidente e Fundador Associação Tane Consumidores-Tane Konsumidor, António Ramos da Silva.

 Referência sira:

   1)Tatoli: TANE Konsumidor Husu MPM regula kombustivel

Advertisement
Monta Publisidade

        TANE Konsumidór husu MPM regula folin kombustível | TATOLI Agência Noticiosa de Timor-Leste

   2) Conselho de Ministro aprova projeto konaba subsisidu kombustiveis

    Reunião do Conselho de Ministros de 13 de abril de 2022 « Governo de Timor-Leste

3) TRIBUIÇÃO DE SUBSÍDIOS AOS OPERADORES DE TRANSPORTES RODOVIÁRIOS PÚBLICOS, AOS OPERADORES DE TRANSPORTES AÉREOS E MARÍTIMOS NACIONAIS E AOS ADQUIRENTES DE COMBUSTÍVEL DESTINADO ÀS ATIVIDADES AGRÍCOLAS E PISCATÓRIAS

          SERIE_I_NO_16_A.pdf (mj.gov.tl)

Advertisement
Monta Publisidade

4) Dader Kmanek GMNTV, 14.03.2022

        (153) DADER KMANEK Dia 04/04/2022 – YouTube

5) https://ph.investing.com/commodities/brent-oil-historical-data

Advertisement
Monta Publisidade

Opiniaun

Asuntu Sira iha Polítika Fiskál Timor-Leste nian

Published

on

Polítika Fiskál no Dezempeñu Makro-Ekonomia TL nian

Polítika Fiskál – Fiscal Policy -– refere ba uzu despeza Governu nian no Polítika tributaria ka impostu atu influénsia kondisaun makro ekonomia país ida nian.  Governu bele uza Polítika Fiskál lori hasa’e ka hamenus prokura rai laran nian ba sasan no servisu, kondisaun empregu, presu sasan no mos kreximentu ekonomiku. Tanba laiha Polítika Monetaria, Timor-Leste iha de’it mak Polítika Fiskál.

(more…)

Advertisement
Monta Publisidade
Kontinua Le'e

Opiniaun

Prinsípiu Konstitusionál: Ema Hotu Hanesan Iha Lei Nia Oin

Published

on

Iha semana ne’e, Polisia Cientifika e Investigasaun Criminal (PCIC) busca arma de fogo husi Sidadaun Sivil ida nia rezidencia iha Municipio Liquiça. Akontesimentu refere sai debate públiku ka preokupasaun sosiedade nian iha media sosial, visual no audio visual.

(more…)

Kontinua Le'e

Opiniaun

Influensia Teknolojia Komunikasaun bá Estilu Moris Sosiedade Ohin Loron

Published

on

Introdusaun

Istoria teknologia telekomunikasaun media social tama iha Timor Leste bainhira tipu telekomunikasaun internacional investe iha ita nia rai. Telekomunikasaun primeiru nebee investe uluk iha Timor maka Timor Telecom hafoin Telemor no Telecomcel. Timor Telecom mosu fofoun so, fasilita estadu governu no sidadaun nebe’e iha kbiit hodi halo komunikasaun ba malu via telefone no redi internet hanesan e-mail no Yahoo. Momentu neba Timor Telecom nia atendimentu publiku karun tebes I kausa ba kliente kbiit laek defisil tebes atu asesu ba komunikasaun modern nian. Tan nee governu loke tan oportunidade ba investores internacional iha telekomunikasaun nian hodi fasilita diak liu tan estadu, governu no sidadaun tomak ba komunikasaun nian.

(more…)

Advertisement
Monta Publisidade
Kontinua Le'e
Advertisement Monta Publisidade

Trending