Hatutan.com, (10 Dezembru 2024), Díli- Prezidente Repúblika (PR), José Ramos-Horta, atribui Prémiu Direitu Umanus Sérgio Vieira de Mello ba Timoroan na’in-haat no sentru dezenvolvimentu inkluzivu ida ne’ebé fó sira nia kontribuisaun makas ba sosiedade Timorense iha Direitu Ekonómiku, Sosiál no Kulturál.
Lee Mós: Haree Hikas Estatutu E.P ho I.P Sira, Saláriu Boot La Kontribui Reseita Signifikativu Bá Estadu

Manan na’in Prémiu Direitu Umanus Sérgio Vieira de Mello 2024 foto ho PR José Ramos-Horta no PM Xanana Gusmão. Foto/Elio dos Santos da Costa
Iha Prémiu Direitu Umanus Sérgio Vieira de Mello, Prezidente Repúblika José Ramos-Horta atribui ho objetivu atu rekoñese kontribuisaun hosi sidadaun Timoroan, sidadaun estranjeiru, organizasaun governamentál ka la’ós Governu nian sira, ba prosesu promosaun, protesaun no defeza direitus umanus iha Timor-Leste.
Prémiu sira ne’e fó iha kategoria rua ne’ebé diferente, maka: ida, iha Direitu Sivíl no Polítiku, ne’ebé fó ba indivíduu no organizasaun sira ne’ebé fó kontribuisaun notável ba promosaun no protesaun direitu sivíl no polítiku sira iha nasaun. Rua, Direitu Ekonómiku, Sosiál no Kulturál, atribui ba sira ne’ebé maka fó ona kontribuisaun signifikativu ba promosaun no defeza Direitu Ekonómiku, Sosiál no Kulturál.
Iha Prémiu Direitus Umanus Sérgio Vieira de Mello, ba Edisaun XVII, 10 Dezembru 2024 ne’e, Bazeia ba Dekretu-Lei No. 15/2009 loron 18 fulan-Marsu, vensedór ida-idak iha direitu atu simu sertifikadu no prémiu osan hamutuk US$10,000.00.
Prezidente Repúblika José Ramos-Horta iha nia diskursu hateten prémiu Direitus Umanus Sérgio Vieira de Mello adopta dezde 2008 iha kedas nia primeiru mandatu nu’udár Xefe Estadu, nu’udár omenajen ba Sérgio Vieira de Mello, ne’ebé ema hotu hatene katak dezde 1999 too 20 Maiu 2002, hamutuk ho povu Timor-Leste hanesan Reprezentante Sekretáriu Jerál ONU nian iha misaun UNTAET.
Sauozu Sérgio Vieira de Mello hahú nia karreira profisionál ho ONU dezde idade 20, no servisu ka hala’o misaun iha rai barabarak nu’udár estajiadu, aprendiz no sa’e neineik ho sistema ONU nian hanesan to’o under secretary jenerál, no ikus mai too Timor-Leste no husik nia vida iha Irak bainhira hala’o misaun ONU nian.
Timor-Leste adere ba tratadu rua importante ida mak Direitu Sivíl no polítiku, ida seluk mak Direitu sosial, ekonómiku no kulturál. No kada tinan nasaun membru sira ONU nian sempre haruka relatóriu sira ba kona-ba tratadu importante sira ne’e atu haree oinsá mak nasaun sira trata Direitu sidadaun sira nian ba kestaun sira Direitus umanus nia.
Xefe Estadu afirma Timor-Leste buka mós atu rekoñese sira ne’ebé halo sira nia servisu, kolabora no kontribui iha kontestu tratadu rua ne’e, Kona-ba Direitu Sivíl no polítiku ida falu mak Direitu Sivíl, ekonómiku no kulturais.
“Iha Timor-Leste ita laiha problema ho Direitu Sivíl no Polítiku, ita hatene Timor-Leste klasifikadu hanesan nasaun ne’ebé Demokrasia top iha Asia, no liberdade imprensa númeru 10 iha mundu. Ita laiha prizioneiru polítiku, violasaun ba liberdade imprensa, no laiha problema Sivíl no polítiku,” Prezidente Repúblika José Ramos-Horta hateten, Tersa (10/12/2024).
Ramos-Horta hatutan prémiu Direitu Umanus Sérgio Vieira de Mello ne’ebé manan na’in sira simu ne’e iha kontestu Direitu Ekonómiku, Sosiál no Kulturál no ida ne’e hanesan mós direitu fundamentál husi tratadu rua ne’ebé temi, tamba hanesan sidadaun la’ós de’it ko’alia ba direitu sivíl no polítiku, maibé ba mós direitu fundamentál sira seluk, iha mós direitu ba liberdade, oportunidade, igualdade iha setór ekonómiku, sosiál no kulturál.
“Ho servisu ne’ebé iha, no kontribuisaun ne’ebé imi fo iha seitór sira temi ne’e maka estadu rekoñese imi nia papél, hodi fo agradesimentu lori estadu nia naran ho Prémiu ne’ebé iha.” Tenik Ramos-Horta.
Iha fatin hanesan Hipólito Alves dos Santos ne’ebé hanesan mós manan na’in ba Prémiu Direitus Umanus Sérgio Vieira de Mello ba Edisaun XVII hateten ba dala uluk agradese ba buat hotu, ba Maromak, uma no ahi ba tulun sira no matak malirin ne’ebé iha ikus mai hetan rekoñesimentu ba servisu sira ne’ebé halo ba sosiedade ho Prémiu Direitus Umanus Sérgio Vieira de Mello husi Prezidente Repúblika José Ramos-Horta.
“Hanesan premiadu ne’ebé ohin simu sente kontente ho responsabilidade tomak, tamba Prémiu ne’ebé ohin ami simu ne’e kona-ba Direitu ekonómiku, Sosiál no Kulturais. Signifika katak ita nia luta ba oin sei barak no ita,Sri iha luta foun ba sosiedade ne’e, liu-liu problema dezempregu, violasaun direitu umanus, tamba ne’e ho Prémiu ne’e bele fo motivasaun no korajen diak liután atu ami kontinua luta ba sosiedade.” Hateten Hipólito Alves dos Santos.
Nia hatutan utilizasaun ba fundu husi Prémiu Direitus Umanus ne’e rasik mak sei kontinua hodi sustenta atividade kooperativa ne’ebé iha ona, tau mos ba eskola no apoiu mos ba vítima sira ne’ebé vulneravel liu no durante ne’e seidauk hetan apoiu direita husi estadu.
Vensedór ba Prémiu Direitus Umanus Sérgio Vieira de Mello, Edisaun XVII, 10 Dezembru 2024 ba kategoria Direitu Ekonómiku, Sosiál no Kulturál mak:
- Viquiano Gama da Costa
- Sentru Dezenvolvimentu Inkluzivu
- Padre Augusto Hermenegildo Nunes, OFM
- Hipólito Alves dos Santos
- Ezequiel Fernandes de Oliveira
Jornalista: Vito Salvadór