Hatutan.com, (09 Fevereiru 2023), Díli—Sekretária Estadu Protesaun Sívil (SEPS), liuhosi Autoridade Protesaun Sívil (APC-Sigla Portugés), hahú fahe tarrefa serbisu bá ofisiál superiór protesaun sívil sira iha nível nasionál, hodi diskute mós preparasaun planu sira, oinsá fó apoia emerjénsia bá vitima sira iha situasaun dezastre naturál ruma, tuir Lei Protesaun Sivíl nian.

APC organiza konferénsia dahuluk, kona-bá “Sosializasaun Planu Emerjénsia Nasionál bá Protesaun Sívil iha Timor-Leste no hala’o tabletop exercicies” iha Otél Timor, Dili, Kuarta (08/02/2023). Foto/APC.

APC organiza konferénsia dahuluk, kona-bá “Sosializasaun Planu Emerjénsia Nasionál bá Protesaun Sívil iha Timor-Leste no hala’o tabletop exercicies” iha Otél Timor, Dili, Kuarta (08/02/2023).

Lee Mós: KM Nomeia Ismael Babo ba Prezidente Autoridade Protesaun Sivíl

Prezidente Autoridade Protesaun Sívil, Ismael da Costa Babo esplika, sorumutu ne’e hanaran primeiru konferénsia komandu autoridade protesaun sivil, tanba hanesan instituisaun foun, sira avansa ho konferénsia ida ne’e, primeiru atu reuni estrutura tomak ne’ebé mak kaer xáve bá pozisaun iha nasionál to’o munisipiu.

Hosi ida ne’e atu fasilita informasoins bá malu, liu-liu hodi garante kadeia do komandu, estruturas.

“Alende ne’e, estruturas hosi kadeia ne’ebé mak komandu iha, fahe tarrefas bá ida-idak ninia responsábilidade, gia hosi lei protesaun sívil, ho lei orgánika autoridade protesaun sívil nian atu halo serbisu interna,” Ismael da Costa Babo hateten.

Estrutura sira ne’ebé mak estabelesidu iha APC, bele hatene ida-idak ninia serbisu tanba sira iha ona planu emerjénsia bá protesaun sívil atu bele ezekuta, kuandu iha situasaun ne’ebé mak sira bele serbisu.

Tuir planu emerjénsia ne’ebé iha ona, atu gia protesaun sívil nia lei, ho mós lei seguransa nasionál, iha deklarasaun tolu, Alerta, Kontijénsia ho Kalamidade.

Hosi deklarasan tolu ne’e, ida-idak iha ninia tarrefa rasik atu responde tuir ninia nível Deklrasaun ida alerta ne’e, hosi prezidente autoridade munisipiu ka administradór munisipiu sira, bazeia bá asesmentu ne’ebé mak komandante operasoens Protesaun Sívil sei aprezenta.

“Sira halo deklarasaun atu reuni rekursus ne’ebé mak sira iha, atu responde primeira faze katak, ezemplu ida maka kuandu Aileu mak akontese dezastre, no komandante operasioens ne’e halo koordenasaun, administradór halo deklarasaun, depois sira book rekursu saida mak sira iha, hodi apoia,” Ismael Babo esplika.

Iha deklarasaun Kontijénsia, indika situasaun dezastre ne’ebé mak akontese liu ona munisipiu ida, nune’e, hakarak ka lakohi APC nasionál iha ninia kompeténsia atu haree hodi apoia vitima sira.

Tuir fali, iha deklarasaun Kalamidade, deklarasaun ida mais alta no ne’e deklarasaun ida ne’ebé mak hosi hato’o hosi Primeiru Ministru, bazeia bá asesmentu ne’ebé mak protesaun sívil sei aprezenta, nomós liuhosi rezolusaun sira konsellu ministru.

Ho ida ne’e, atu husu ona auxíliu, kuandu nasionál ne’e nia rekursu la to’o, bele mós loke odamatan bá apoiu internasionál sira, iha situasaun ida dezastre.

Planu hira ne’e maka, APC Nasionál aprezenta no instrudús bá funsionáriu sira, para sira bele familiar ho planu ne’e, iha nivel sira nia resposta ne’e, sira bele klaru.

Planu hirak ne’e sira sei lori bá aprezenta no diskute iha sorumutu Konsellu Ministru nian, atu bele hetan aprovasaun no iha nivel ida ne’ebé mak liña ministeriu sira bele apoiu, iha nivel ida ne’ebé mak APC rasik garantia ho sira-nia rekursu rasik.

“Iha nivel tolu, nivel primeru maka konta ami nia rekursu rasik. Nivel segundu konta ho rekursus nasionál tomak, ne’ebé mak ita nia forsa armada, ita nia polisia sira. Nivel ida ne’ebé makaas liu ne’e maka nivel ida ne’ebé mak ita bele loke odamatan bá ita nia parseiru dezenvolvimentu sira nia apoiu, iha situasaun ida dezastre ne’e,” Ismael Babo esplika.

Sira mós sei aprezenta bá ativasaun sentru sira operasaun nian ho nia tipu ka grau ne’e hamutuk haat (4). Grau Modok, signifika seidauk akontese dezastre, ka sei iha situasaun ne’ebé normál.

Maibé, Protesaun Sívil la tuur nonook de’it. Sira halo sosializasaun, prevensaun, koordena ho liña ministériu sira, hamoos valeta kuak sira ne’e ka, haree fatin sira ne’ebé maka estrada rai monu, bele hamoos, no ne’e parte ida, prevensaun iha mitigasaun ninian.

“Ita-nia populasaun sira hela iha área risku dezastre, ita avizu para muda. Iha fali kór Kinur ne’e, bele dehan katak, dezastre afeta ona familia barak, no ita evakua ona, ema mate na’in-10 resin ona karik, ita alerta ona bá kinur. Alerta ho kinur ne’e, mais ami sei book ho ami nia rekursu rasik, protesaun sívil,” Ismael Babo hateten.

Alerta ida seluk maka, ho kór laranja (orange). Ida ne’e, nível ida ne’ebé maka, vitima bele afeta ona ema barak no evakua ona vitima hosi na’in 10 ka 20 mak lakon nia vida. Nune’e, APC komesa ona instala sentru operasoens ne’ebé konsentra liubá sentru de koordenasaun.

Jornalista: Rogério Pereira Cárceres